Historia
Kaplica św. Jerzego zbudowana została na przełomie XV i XVI wieku, jako część szpitala pod wezwaniem św. Jerzego, utworzonego zapewne w początkach XIV wieku. Szpital po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych w 1337 roku. Początkowo przeznaczony był dla trędowatych, a następnie dla biednych, starców i chorych. Kaplicę natomiast wzniesiono, by w nabożeństwach mogli uczestniczyć chorzy i personel szpitala.
Według uchwały rady miejskiej z 1598 roku szpital miał utrzymywać 25 pensjonariuszy, zapewniając im mieszkanie w tzw. komorach lub budach, których istniało wówczas odpowiednio 14 i 11. Patronat nad szpitalem od XVI wieku należał do miasta, zaś nadzór nad działalnością placówki powierzono w okresie po reformacji dwóm inspektorom. Jeden z nich reprezentował miasto, drugim był ksiądz z kościoła Mariackiego w Gryficach. Przy kaplicy i szpitalu od czasów średniowiecza istniał także cmentarz, na którym chowano zmarłych pensjonariuszy szpitala i przytułku klasztornego oraz ubogich mieszkańców Gryfic.
Około 1534 roku kaplica została przejęta przez protestantów, lecz ciągle służyła mieszkańcom szpitala. W latach 60-tych XIX wieku wciąż co sześć tygodni odprawiano w niej nabożeństwa dla pensjonariuszy. W drugiej połowie XIX lub na początku XX wieku kaplicę wyremontowano, a w jej podziemiu zbudowano kostnicę. Po 1945 kaplica nie była użytkowana, a elementy jej wyposażenia uległy rozproszeniu bądź zniszczeniu. W latach 60-tych XX wieku została wyremontowana z przeznaczeniem na kaplicę cmentarną. Rozebrano wówczas empory oraz podziemną kostnicę dostępną z portalu północnego, który został wówczas zamurowany.
Architektura
Kaplica zbudowana została poza obwodem miejskich murów obronnych, na przeciwnym niż miasto brzegu rzeki Regi, przy trakcie wiodącym na północny – wschód do Kołobrzegu. Zabudowania szpitalne znajdowały się po północno – wschodniej stronie kaplicy, skąd pensjonariusze do kaplicy wchodzili północnym portalem. Sąsiadował z nią także cmentarz.
Kaplicę wzniesiono z cegły układanej w wątku gotyckim, łączonej wapienną zaprawą. W elewacjach zewnętrznych użyto także czarno szkliwionej cegły zendrówki, a fundamenty utworzono z nieobrobionych kamieni polnych. Budowla utworzona została na planie nieregularnego ośmiokąta o wymiarach 12,3 x 9,6 metra, z prostą częścią zachodnią i wielobocznym zamknięciem wschodnim. Budowniczym nie udało się uzyskać idealnie symetrycznego układu, gdyż na skutek zbyt małej szerokości wschodniej apsydy po stronie południowej utworzony został uskok muru.
Fasada zachodnia kaplicy zwieńczona została prostym szczytem i udekorowana dwoma sterczynami, które utworzono z przedłużenia narożnych przypór. Wraz z nimi jednolite pole szczytu podzielono pionowo siedmioma wysokimi, ostrołukowo zamkniętymi blendami, schodzącymi do połowy wysokości ściany (jedna, północna została opuszczona prawie aż do poziomu gruntu). Dzięki temu zatarto granicę między ścianą a szczytem. Na dwóch blendach, w środkowej części umieszczone zostały wąskie półkoliści zamknięte otwory okienne, a na jednej, w części górnej prostokątny. Na osi fasady zachodniej utworzono ostrołukowy, profilowany czterema uskokami portal.
W ścianie podłużnej kaplicy od strony południowej umieszczono pięć wnęk zamkniętych ostrołucznie, z których skrajna po stronie zachodniej uzyskała znacznie większe rozmiary od pozostałych. Pomiędzy wnękami umieszczone zostały dwa ostrołukowe okna, z czego jedno o dwóch ściętych węgarach. Po stronie północnej osadzono identyczne okno i cztery wnęki, z których trzy usytuowano nad portalem o trzech prostych uskokach i zaokrąglonych archiwoltach. W średniowieczu na elewacji znajdować się miał także rzeźbiony w drewnie wizerunek św. Jerzego zabijającego smoka. Wschodnie, wieloboczne zamknięcie kaplicy zostało wzmocnione czterema bezuskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przebito ostrołuczne okna oraz utworzono jedną blendę (po stronie północno – wschodniej).
Proste, salowe wnętrze kaplicy nakryte było płaskim, drewnianym stropem, nad którym funkcjonowało otwarte na więźbę dachową poddasze, doświetlane otworami przebitymi przez szczyt zachodni. Elewacje wewnętrzne urozmaicono ostrołukowo zamkniętymi, profilowanymi wnękami w których osadzono okna. Utworzono je we wschodnim zamknięciu, a także dwie w ścianie południowej i jedną od północy. Być może miały one związek z pierwotną chęcią przesklepienia wnętrza, które wyposażono także w wydatne lizeny, wyprowadzone mniej więcej do połowy wysokości. Ponadto w murach umieszczono wnęki zamknięte odcinkowo, utworzone w ścianie zachodniej i na dwóch kondygnacjach w ścianie północnej (w jednej osadzono kamienną kropielnicę).
Stan obecny
Do dziś kaplica spełnia rolę miejsca sakralnego, gdzie odprawia się ostatnie modły i egzekwie przed pochowaniem zmarłego. Po rewitalizacji w kaplicy utworzono także lapidarium. Średniowieczne zabudowania szpitala nie zachowały się, natomiast kaplica przetrwała bez większych zniekształceń nowożytnych (cegły parapetów okiennych, zamurowanie portalu północnego, odnowione laskowanie okien).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kaplica cmentarna p.w. św. Jerzego, M.Słomiński, nr 2462, Gryfice 1999.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenberg, Stettin 1914.