Historia
W 1280 roku osada Gosławice należała do opactwa cysterskiego w Lądzie, lecz drogą zamiany w 1293 roku przeszła w ręce arcybiskupów gnieźnieńskich. Budowy zamku w Gosławicach prawdopodobnie podjął się biskup poznański Andrzej Łaskarz, który prace nad nim zainicjował około 1418 roku. W swej gosławickiej rezydencji fundator zmarł w 1426 roku („in castro patrimonii sui Goslavicze”).
W drugiej połowie XV wieku zamek wraz ze wsią należał do rycerskich rodów wielkopolskich. Wiadomo, iż w 1504 roku był własnością braci Tomasza i Marcina Gosławskich, którzy wystąpili przeciwko Piotrowi Górskiemu z Miłosława z powodu najazdu i zajęcia ich zamku. Zapewne od tamtego okresu Gosławice miały po dwóch właścicieli, o czym świadczyła wzmianka z 1521 roku, gdy jedna część zamku należała do braci Bartłomieja i Stanisława Komornickich, a w 1524 roku do niejakiego Tomasza z Lubomyśla.
W 1615 roku zamek kupił od Gosławskich wojewoda rawski Zygmunt Grudziński, następnie od połowy XVII wieku właścicielem był sekretarz królewski Wojciech Kadzidłowski. Z badań archeologicznych wynika, że został zniszczony w okresie ówczesnych wojen polsko – szwedzkich. W kolejnych latach zmieniał często właścicieli i stopniowo podupadał. Na początku XIX wieku zrujnowany obiekt wszedł w skład zabudowy folwarku i został częściowo przerobiony na browar.
Architektura
Zamek wzniesiony został z cegły, w większości w układzie gotyckim (wendyjskie partie domu zachodniego), na kamiennym fundamencie łączonym zaprawą wapienną. Usytuowano go na wąskiej, lekko wyniesionej ponad okoliczny teren, piaszczystej łasze, od zachodu graniczącej z bagiennymi, podmokłymi terenami, a od północy z wodami jeziora. Od południa dostęp także utrudniały bagna, natomiast od wschodu nie było żadnych większych naturalnych przeszkód.
Pierwotnie ceglany zamek składał się z dwóch równolegle do siebie ustawionych trójkondygnacyjnych domów, połączonych trzecim, krótkim skrzydłem po stronie południowej i kurtyną muru na północy, zamykającymi wewnętrzny dziedziniec o szerokości 8 metrów. Całe czworoboczne założenie miało wymiary 22 x 25 metrów, skrzydło wschodnie posiadało wymiary 8 x 22 metry, zaś zachodnie 9 x 22 metry. Skrzydło zachodnie podzielone było na trzy pomieszczenia, a wschodnie na dwa pomieszczenia na każdej kondygnacji. Małe skrzydło południowe o wymiarach 7,5 x 8 metrów było dwuizbowe, miało mały aneks od strony dziedzińca i podziemny loch. Strzelnice w zewnętrznych ścianach domów świadczyły o ich obronnym charakterze, choć całe założenie było bezwieżowe. Brama znajdowała się w krótkiej kurtynie północnej.
W drugiej fazie rozbudowy z pierwszej połowy XV wieku powstał czworobok murów zewnętrznych, obejmujący obszar o wymiarach 38 x 42 metry i wysokości około 4 metrów, wydzielających teren niezabudowanego międzymurza. W narożach nowego muru obwodowego wzniesiono nadwieszane, cylindryczne bartyzany o wewnętrznej średnicy 3,6 metra, zapewne połączone z gankiem strzeleckim, od strony międzymurza opartym na arkadowych wnękach. Grubość muru była znacznie zróżnicowana: od 1 metra (kurtyna północna i zachodnia) poprzez około 1,4 metra (kurtyna południowa) do 2,3 metra od najbardziej zagrożonej strony (kurtyna wschodnia).
Całość założenia otaczała nawodniona fosa, nad którą po stronie południowej dobudowano dansker, do którego prowadził drewniany, nadwieszany ganek, podparty na pojedynczym ceglanym filarze. Bramę zewnętrzną umieszczono tak jak wewnętrzną, po stronie północnej. Poprzedzał ją zwodzony most oparty na czterech filarach, po dwóch przy ścianie wewnętrznego obwodu i dwóch przy zewnętrznym murze obronnym, po jego wewnętrznej stronie.
Stan obecny
Wyremontowany w okresie powojennym zamek, składający się z muru obwodowego oraz dwóch bielonych, przekształconych w okresie nowożytnym, piętrowych budynków, jest dziś siedzibą Muzeum Okręgowego w Koninie. W gotyckich piwnicach mieści się stała i czasowa wystawa archeologiczna, a w górnych pomieszczeniach m.in. znalazła miejsce ekspozycje obrazującą dzieje Konina.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Olejniczak K., Grody i zamki w Wielkopolsce, Poznań 1993.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 2, architektura obronna, Kalisz 2011.