Historia
Kościół parafialny NMP i św Jana Chrzciciela zbudowany został pomiędzy rokiem 1233, kiedy to przeniesiono wieś Gościszów (Gosbinsdorf) na prawo niemieckie, a połową XIII wieku, na co wskazywałyby elementy detali architektonicznych. Po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych w 1305 roku. W 1310 roku w dokumentach wymieniony został miejscowy proboszcz o imieniu Arnold de Goswindorf.
Między 1525 a 1530 rokiem mieszkańcy wsi wraz z miejscowym proboszczem Laurentiusem Wolfsdorfem przeszli na luteranizm. W 1654 roku kościół powrócił w ręce katolików, ale ponownie ewangelicy uzyskali go w 1803 roku, gdy przekazał go im Fryderyk Wilhelm III. Ostatnia zmiana odprawianego w budowli kultu nastąpiła po drugiej wojnie światowej, wraz z napływem polskiej, katolickiej ludności. Wezwanie kościół uległo wówczas zmianie na Matki Boskiej Częstochowskiej.
Romański kościół ulegał w okresie nowożytnym znacznym modyfikacjom. Wpierw w XVI wieku dobudowano wieżę, a następnie w XVII stuleciu w związku z budową krypty grobowej przedłużono prezbiterium. W trakcie przebudowy zachowano jednak romańskie zakończenie, które rozebrano, a następnie zmontowano po przedłużeniu murów. Zmieniono natomiast górne partie poszerzonych otworów okiennych, kąt nachylenia połaci dachowych i założono nowe sklepienia. W trakcie XX-wiecznej renowacji oryginalne kolumienki prezbiterium otrzymały nowe trzony i bazy.
Architektura
Kościół pierwotnie składał się z prostokątnej, wydłużonej nawy (16,8 x 10 metrów wewnątrz), oraz kwadratowego (6,2 x 6,2 metra wewnątrz), węższego prezbiterium z zakończeniem trójbocznym o głębokości 1,8 metra. Wzniesiony został ze starannie obrobionych ciosów piaskowca. W kilku miejscach umieszczono na nich wyryte znaki kamieniarskie (gmerki) w postaci krzyży, strzał i monogramów, a w dolnej części budowli pozostawiono również pionowe ryty i głębokie rysy mające prawdopodobnie związek z kultem krzesania ognia.
Elewacje apsydy kościoła wyróżniono bogatymi zdobieniami, w narożach umieszczając smukłe kolumienki dźwigające ozdobiony gzyms. Poniżej umieszczono fryz z motywami roślinnymi i zoomorficznymi osadzonymi w poszczególnych arkadach. Przedstawiono na nich między innymi jelenia, zająca i fantastyczne bestie. Ościeża okien w prezbiterium oryginalnie posiadały ozdobną, obustronnie profilowaną krawędź, podczas gdy okna nawy były niewielkie, półkoliste, obustronnie rozglifione. Pod koniec średniowiecza od południa wykuto duże okno z maswerkiem oraz południowe wejście do prezbiterium. Ostrołukowy, uskokowy portal o prostym tympanonie w elewacji północnej wstawiony został także w późniejszym okresie gotyckim.
Wnętrze nawy nakryte było stropem, być może wspartym na drewnianych słupach, natomiast w prezbiterium założono sklepienie krzyżowo-żebrowe. Żebrom nadano w przekroju lancetowaty kształt i oparto je na głowicach służek narożnych, zdobionych motywami roślinnymi oraz zwierzęcymi. Charakterystyczne było ustawienie głowic i baz na liniach przekątnych.
Stan obecny
Kościół parafialny NMP i św Jana Chrzciciela, obecnie Matki Boskiej Częstochowskiej jest dziś jedną z najstarszych świątyń na Śląsku. Niestety średniowczesna bryła kościoła jest obecnie znacznie przekształcona za sprawą dostawionej od zachodu wieży, a zwłaszcza z powodu przedłużenia prezbiterium, pierwotnie blisko o połowę krótszego. Na szczęście pierwotną apsydę złożono ponownie z zachowaniem dawnej kamieniarki. Mniej szczęścia miały otwory okienne które zostały przekształcone w okresie późnogotyckim, a szczególnie nowożytnym, za wyjątkiem zachodniego w prezbiterium i wschodniego w nawie, w ścianach północnych. Wewnątrz przerwało oryginalne sklepienie w zachodnim przęśle prezbiterium, choć narożne służki w trakcie XX wiecznej renowacji uzyskały nowe trzony i bazy. W środku kościoła znajduje się późnoromański nagrobek z drugiej połowy XIII wieku z rytym krzyżem na półkolu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jarzewicz J., Kościoły romańskie w Polsce, Kraków 2014.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B-G), Wrocław 1990.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XIII wieku, red. M. Walicki, Warszawa 1971.
Świechowski Z., Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.