Historia
Parafia w Gołyminie powstała w pierwszej połowie XV wieku, a murowany kościół wzniesiono przed 1458 rokiem, kiedy to został po raz pierwszy odnotowany w źródłach pisanych. Kościół wzniesiono zapewne z fundacji szlacheckiej miejscowego rodu Gołyńskich, najprawdopodobniej przy skorzystaniu z warsztatów budowlanych pochodzących z regionu państwa krzyżackiego (o czym świadczyłaby dobra jakość wykonania oraz układ przestrzenny, czy też niektóre detale architektoniczne podobne do kościołów po północnej stronie granicy).
W 1756 roku odnotowano, że kościół znajdował się w złym stanie, a w 1781 roku dodano, że dach się wali a podłoga przegniła. W 1806 roku wieś Gołymin spłonęła w czasie bitwy, zaś kościół miał zostać uszkodzony, zapewne także przez pożar. Odbudowano go około 1820 roku. W trzeciej ćwierci XIX wieku dostawiono kruchty (na miejscu starszych) i wymieniano strop. Przed 1935 roku przekształcono wnętrze kościoła, między innymi przesklepiając prezbiterium.
Architektura
Kościół został wzniesiony z cegły w układzie gotyckim, z murami uzupełnianymi kamieniami polnymi i kamieniem młyńskim, a także mocno wypaloną cegłą zendrówką. Ta ostatnia utworzyła romboidalne wzory, nie wszędzie regularne. Bryła kościoła składała się pierwotnie z korpusu na planie prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium. Po wschodniej stronie ściany północnej dobudowana została gotycka zakrystia, nie zlicowana ze ścianą wschodnią korpusu.
W narożach i przy dłuższych ścianach kościół został wzmocniony przyporami, umieszczonymi ukośnie i prostopadle do osi wzdłużnej. Dwuspadowy dach oparto na dwóch okazałych szczytach: wschodnim i zachodnim. Otrzymały one podział na siedem osi, poprzez rozdzielenie ustawionymi pod kątem filarkami, górą przechodzącymi w sterczyny. Pomiędzy filarkami umieszczono gęsto rozmieszczone, przeważnie zgrupowane parami blendy o półkolistych i dwułucznych zamknięciach, a pomiędzy sterczynami małe wimpergi z okulusami.
Główne wejście do kościoła umieszczono od zachodu, we wnęce zamkniętej łukiem w ośli grzbiet. Portal do zakrystii osadzono w wysokiej wnęce z dwoma łukami. Wnętrze nakryto drewnianą, otwartą więźbą dachową, natomiast zakrystię i skarbczyk sklepieniami krzyżowymi z żebrami o przekroju prostokąta. Wewnątrz korpusu jednoprzęsłowe prezbiterium wyodrębnione zostało parą przyściennych półfilarów od trójprzęsłowej części środkowej i zachodniej przeznaczonej dla świeckich.
Stan obecny
Kościół posiada bardzo podobny wygląd do nieodległej fary w Bożewie, jest jednak od niej nieco większy (prostokątny korpus z wewnętrznie wyodrębnionym prezbiterium, formy szczytów, portal zachodni). Cechą charakterystyczną kościoła są zachowane dwa wspaniałe gotyckie szczyty. Dodatkami nowożytnymi są kruchty. Wystrój współczesny (neogotycki) posiada wnętrze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, Petersberg 2015.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. X, województwo warszawskie, zeszyt 1, Ciechanów i okolice, red. I.Galicka, H. Sygietyńska, Warszawa 1977.
Kunkel R.M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2005.
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010.