Historia
Osada Golub (villa golube) po raz pierwszy pojawiła się w źródłach pisanych w 1254 roku. Na przełomie XIII i XIV wieku na wzgórzu dominującym nad przeprawą przez rzekę, zakon krzyżacki wzniósł strażnicę, a następnie na początku XIV wieku rozpoczął budowę murowanego zamku, u podnóża którego lokowano na prawie chełmińskim miasto. Budowa kamienno-ceglanych murów obronnych Golubia trwała zapewne przez większą część XIV wieku.
Mury Golubia były wielokrotnie wykorzystywane w trakcie działań wojennych. W 1410 roku miasto i zamek zdobyli Polacy, ponowne zniszczenia nie ominęły Golubia podczas wojny polsko – krzyżackiej w 1414 roku. W czasie wojny golubskiej w 1422 roku, po zdobyciu miasta przez Władysława Jagiełłę, król rozkazał zburzyć ważniejsze elementy fortyfikacji miejskich. Na początku wojny trzynastoletniej, w 1454 roku miasto i zamek znalazły się bez walki w rękach powstańców. Dopiero w 1460 roku Bernard Szumborski zdołał na dwa lata przejąć miasto w imieniu zakonu krzyżackiego. Ostatecznie pokojem toruńskim z 1466 roku Golub i jego obwarowania włączono do królestwa polskiego.
W XVIII wieku przestarzałe średniowieczne obwarowania znajdowały się już w złym stanie (według ryciny F.G.Steinera co najmniej jeden odcinek był zawalony i zastąpiony palisadą). W XIX stuleciu mur na dużej części obwodu obronnego został rozebrany, a fosa zasypana. Pierwsze prace renowacyjne zachowanych fragmentów obwarowań podjęto w 1912 roku i następnie w latach 50-tych oraz 60-tych XX wieku.
Architektura
Miasto usytuowane zostało w zakolu rzeki Drwęcy, po południowo – wschodniej stronie zamkowego wzgórza. Obwarowania miejskie miały kształt nieregularnego pięcioboku złożonego z prostych odcinków murów, już w średniowieczu otoczonego przez trzy przedmieścia. Pierwsze z nich, zwane Lisewskim, wyrosło wzdłuż traktu do Brodnicy, drugie, zwane Zamkowym, przy szlaku do Torunia, a trzecie, najmłodsze, na lewym brzegu Drwęcy (późniejszy Dobrzyń).
Mury zbudowano na kamiennej podmurówce, w partii cokołowej w technice opus emplectum, a więc z wypełnieniem gruzem i kamieniami zalanymi wapienną zaprawą. Partie ceglane murów wzniesiono w wątku wendyjskim i w przeważającej części gotyckim (polskim), przy czym na niektórych odcinkach kurtyny były dekorowane w romby cegłą zendrówką. Prawdopodobnie początkowo kurtyny zwieńczone były chodnikiem straży chronionym blankowanym przedpiersiem, w późniejszym okresie przebudowanym na niektórych odcinkach w pełne przedpiersie, z otworami strzeleckimi przystosowanymi do użycia broni palnej.
Mur został wzmocniony 17 prostokątnymi basztami, otwartymi od strony miasta, oraz czterema zamkniętymi, czworobocznymi, niewielkimi basztami narożnymi. Baszty wykuszowe pierwotnie były wyższe od sąsiednich kurtyn o jedną kondygnację i najpewniej nie zadaszone. Wysunięto je w całości przed lico muru obronnego, by umożliwić ze strzelnic typu szczelinowego i okiennego ostrzał przedpola oraz bocznych odcinków. W ścianach frontowych znajdowały się po dwa otwory strzeleckie, natomiast w krótszych ścianach bocznych po jednym. Strzelnice w większości znajdowały się we wnękach zamkniętych łukami odcinkowymi, ale w niektórych basztach były też zamknięte prostymi nadprożami.
Do miasta prowadziły cztery bramy: Zamkowa (Toruńska) od północy, Brodnicka (Lisewska) od wschodu, Dobrzyńska od zachodu oraz Błońska od południa. Wszystkie je usytuowano na osiach głównych traktów wychodzących z narożników rynku miejskiego. Bramy miały formę wieżową, przy czym najpewniej były wyższe od baszt wykuszowych i poprzedzone zwodzonymi mostami przerzucanymi nad nawodnioną fosą. Ta ostatnia otaczała miasto z trzech stron, natomiast wschodnią część Golubia na większości tamtego odcinka chroniła rzeka Drwęca.
Stan obecny
Do dzisiaj przetrwała jedna z czterech baszt narożnych wraz z fragmentem muru i basztami wykuszowymi po północnej stronie, oraz baszty wykuszowe na południowo – zachodnim odcinku przebiegu murów. Łącznie szacuje się, iż przetrwało w różnym stanie zachowania około 90% obwodu, jednak niestety w przeważającej większości są to tylko dolne partie murów. Nie zachowała się też żadna z bram miejskich, a dwie z baszt zanikły całkowicie. Niestety w 2002 roku bezmyślnie rozebrano basztę nadbudowaną konstrukcją szkieletową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Milanowski K., Tuliszewski P., Średniowieczne mury miejskie Golubia, problematyka konserwatorska, ” Ochrona Zabytków”, 3-4/2003.