Historia
Kościół w Golicach (Grüneberg) wybudowany został w trzeciej ćwierci XIII wieku, a pierwsza wzmianka źródłowa o nim odnotowana została w 1337 roku. Do miejscowej parafii należały wówczas cztery, a do kościoła jeden łan ziemi. W 1401 roku w dokumentach wzmiankowany był pleban Nikolaus Schonenveld. W jego czasach wieś należała do rodziny Güstebiese, następnie w 1455 roku przeszła w ręce zakonu krzyżackiego, a niedługo później w posiadanie joannitów, którzy założyli w Golicach komturię i sprawowali nad kościołem patronat. Utracili go wraz ze zwycięstwem na Pomorzu reformacji, gdy około 1538 roku kościół przejęła gmina protestancka.
Pierwsze nowożytne zmiany kościoła miały związek ze zmianą liturgii w XVI wieku i wprowadzeniem do wnętrza empor. W 1720 roku powiększono okna kościoła, natomiast w 1749 roku na kamiennej podstawie wieży dobudowano drewnianą dzwonnicę, ale została ona zniszczona w wyniku pożaru w 1972 roku, a podczas odbudowy nie zdecydowano się na jej ponowne wzniesienie. Przebudowie kościół uległ również w XIX stuleciu, gdy patronat nad nim pełniła aktualna rodzina królewska. W latach 20-tych przekształcono wnętrze, między innymi utworzono polichromie. W 1907 roku przeprowadzono remont kościoła, który w 1947 roku ponownie stał się świątynią katolicką.
Architektura
Kościół usytuowany został pośrodku wsi, na wydzielonym od zabudowy mieszkalnej terenie, funkcjonującym jako cmentarz. Został zbudowany z łączonych zaprawą wapienną ciosów granitowych, układanych w regularne warstwy wyrównywane okrzeskami, przy czym wschodnia część budowli wzniesiona została w nieco mniej starannej technice. Kościół zbudowano na planie krótkiego prostokąta zbliżonego do kwadratu o wymiarach 9,5 x 9,3 metra, z wyodrębnionym węższym, czworobocznym prezbiterium po stronie wschodniej, posiadającym wymiary 7 x 6,5 metra i wieżą zachodnią o tej samej szerokości co nawa. Przy północnej ścianie prezbiterium umieszczona była zakrystia. Całość stanowiła typ kościoła charakterystyczny dla wczesnego sakralnego budownictwa wiejskiego terenów Pomorza Zachodniego, o stosunkowo rozwiniętym układzie przestrzennym (wieża, nawa, prezbiterium, zakrystia).
Pierwotne okna kościoła były niewielkie, wąskie, podłużne i ostrołukowo zamknięte. Elewacja wschodnia przepruta została trzema takimi otworami, ułożonymi piramidalnie (środkowe utworzono szersze i wyższe). Motyw ten powtórzony został w szczycie wschodnim, zdobionym trzema podłużnymi blendami osadzonymi w płytkiej niszy, flankowanej przez dwie pary ostrołukowych, podłużnych blend. Blendy środkowe pokryte były w średniowieczu rytą w tynku i barwioną dekoracją o ornamentach w postaci wici lub krat. Nad nimi przepruto jeszcze okrągły, rozglifiony otwór doświetlający poddasze. Przyziemie wieży doświetlały od północy i południa otwory szczelinowe. Portal wejściowy umieszczono po stronie południowej (ostrołukowy, dwuuskokowy) i zachodniej (ostrołukowy, trójuskokowy). Kolejny niewielki ostrołuczny portal znajdował się po stronie północnej.
Wewnątrz kościoła od zachodu znajdowała się kruchta, utworzona wewnątrz masywnych, grubych aż na 2,1 metra murów przyziemia wieży (mury nawy i prezbiterium uzyskały 1,1 metra grubości). Łączyła się ona z nawą półkoliście zamkniętą arkadą. Szeroka arkada tęczy, przypuszczalnie o ostrołucznym wykroju, łączyła nawę z prezbiterium. Najpewniej żadna z części kościoła nie został podsklepiona. Nawę i prezbiterium przykrywać musiał płaski, drewniany strop nad którym funkcjonowało poddasze.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego wczesnogotyckie mury obwodowe nawy, prezbiterium i wieży, choć ta ostatnia została obniżona i zintegrowana z nawą, przez co nie wyróżnia się od strony zewnętrznej a jedynie grubością murów. Niestety większość okien kościoła została przekształcona i znacznie powiększona. Zachowały się jedynie szczelinowe otwory w bocznych ścianach zachodniej części kościoła, zamurowane okno nad portalem południowym i ślady trzech ostrołucznych okien wschodnich. Prawdopodobnie przebudowana została w XIX wieku arkada tęczy. W podwieżowej kruchcie widoczne są pozostałości średniowiecznego tynku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół filialny pw. św. Jakuba, M.Słomiński, nr 898, Golice 1996.
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Kreis Königsberg (Neumark), Die nördlichen Orte, Bd. 7, Teil 1, Heft 3, Berlin 1927.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.