Historia
Kościół farny pod wezwaniem św. Trójcy wzniesiono około 1421 – 1434 roku, a z pewnością po 1421, w którym to roku dokument pozostawił informację o zakupie gruntu pod budowę. Tak późne powstanie kościoła parafialnego, przeszło dwa stulecia po lokacji miasta, wytłumaczyć można jedynie bliskością katedry i kościoła franciszkanów, które mogły ją zastępować.
W 1613 roku, w okresie jarmarku św. Wojciecha w Gnieźnie miał miejsce pożar, w którym ucierpiało całe miasto. Zniszczony został wówczas także kościół św. Trójcy. Jego odbudowa trwała niemal 20 lat i wprowadziła barokowe zmiany w średniowiecznym wyglądzie zabytku. Ponowną konsekrację przeprowadzono w 1632 roku.
W XVII i XVIII wieku kościół nadal funkcjonował jako miejska fara. W 1687 roku jego wieża przykryta została barokowym hełmem, ale w następnym stuleciu budowla zaczęła stopniowo podupadać. Dopiero u schyłku XIX i początku XX wieku, świątynię poddano remontowi. W trakcie prac z drugiej połowy XIX stulecia po stronie północnej urządzono nową kaplicę.
Architektura
Kościół wzniesiony został w południowym narożniku miasta, w bliskiej odległości od miejskich murów obronnych, a zarazem po zachodniej stronie bramy Pyzdrskiej. W średniowieczu był budowlą jednonawową, orientowaną o wymiarach 13,8 x 32 metry, z dwuprzęsłowym, zamkniętym wielobocznie prezbiterium po stronie wschodniej, przylegającą od strony północnej zakrystią, kaplicą św. Krzyża oraz czworoboczną, trójkondygnacyjną wieżą, która pierwotnie w górnej części była konstrukcji drewnianej.
Prezbiterium, nieco niższe i węższe od nawy (8 metrów szerokości), wzmocniono przyporami. Pomiędzy nimi przepruto duże ostrołukowe okna, nie posiadające rozglifień, a za to krawędzie profilowane ćwierćżłobkowanymi wklęskami. Nawa podzielona została na cztery przęsła przyporami, w zachodnich narożnikach usytuowanymi pod skosem. Pomimo wzmocnienia ścian przyporami w średniowieczu wnętrze podsklepione było tylko w prezbiterium, nawa zaś przykryta była stropem lub otwartą więźbą dachową.
Stan obecny
Kościół zachował w większości gotycką bryłę i układ przestrzenny, powiększony jedynie o XVII-wieczną kaplicę Bractwa Literackiego po południowej stronie nawy. Efektem nowożytnej odbudowy są także górne kondygnacje wieży wraz z barokowym hełmem oraz kaplica północna. Częściowej odbudowy wymagało gotyckie sklepienie, które runęło w trakcie czyszczenia w 1955 roku, natomiast w nawie obecnie znajduje się sklepienie nowożytne. W 1973 roku wymieniono część uszkodzonych cegieł w fasadzie zachodniej, której portal przekształcono w XIX wieku. W wieży widoczne są oryginalne zamurowane okna. Zwracają uwagę gotyckie drzwi do zakrystii z blachy żelaznej z pierwszej połowy XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.