Historia
Pierwsze obwarowania Głubczyc, złożone z wału, fosy i palisady, powstały zapewne w drugiej ćwierci XIII wieku, w związku z nadaniem osadzie praw miejskich, co musiało mieć miejsce przed 1253 rokiem (w roku tym na prawie głubczyckim został lokowany morawski Horni Benešov). W 1275 roku król Ottokar II potwierdził głubczyckiej radzie prawa miejskie. Nadany stan prawny przyspieszył rozpoczętą w trzeciej ćwierci XIII wieku budowę kamiennych obwarowań miasta. Niedługo potem zostało ono w pełni otoczone murem obronnym, który po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1282 roku, w dokumencie ugody pomiędzy mieszczanami Głubczyc a joannitami z Grobnik (zakonnikom zezwolono wówczas przebić w murach dwie furty). Następnie w 1298 roku król czeski Wacław II nadał mieszczanom przywilej, który przeznaczył dochody z komór sukienniczych na utrzymanie murów, fos i dróg.
W XIV wieku obwarowania miejskie odnotowywane były kilkukrotnie w źródłach pisanych. Same bramy miejskie pojawiały się jako punkty odniesienia w aktach dotyczący sprzedaży nieruchomości znajdujących się w ich pobliżu. Brama Dolna (Opawska) wymieniona została w dokumencie z 1383 roku, informującym o zbyciu ziemi przez księcia Mikołaja, oraz z 1388 roku, w akcie mówiącym o sprzedaży miejskiego młyna. Bramę Grobnicką, zbudowaną zapewne nieco później od dwóch pozostałych bram, wzmiankowano w 1416 i 1441 roku. Dużo późniejsza wzmianka z 1565 roku odnotowała fakt nabycia przez miasto zamku położonego przy bramie Górnej.
W 1428 roku Głubczycom zagrozili husyci, w czasie kampanii przeciwko Przemkowi opawskiemu i Ślązakom, prawdopodobnie jednak nie doszło do zdobycia miasta. Podczas kolejnego najazdu husyckiego z 1431 roku miasto obroniło się. Dopiero gdy w 1436 roku książę raciborsko – karniowski Mikołaj V napadł Głubczyce, zostały one splądrowane. To pierwsze zdobycie miasta mogło być powodem do podjęcia przez mieszczan naprawy i modernizacji obwarowań, zwłaszcza powiększonych o przedbramia głównych bram miejskich. W 1476 roku wielki pożar zniszczył całe Głubczyce, w tym drewniane elementy obwarowań: dachy bram miejskich i baszt, czy pomosty bojowe, co ponownie wymusiło remonty mające miejsce w latach 80-tych XV wieku.
Wraz z rozwojem broni palnej średniowieczne mury obronne stopniowo zaczęły tracić znaczenie, pomimo, iż na początku XVII wieku były modernizowane w stylistyce renesansowej. Podczas wojny trzydziestoletniej miasto zabezpieczono dodatkowo szańcami. Ich budowa spowodowała zmianę terenu bezpośrednio przyległego do murów miejskich oraz zniszczyła część przedmieść Górnego i Dolnego. Rozbiórkę murów rozpoczęto w 1764 roku na podstawie królewskiego dekretu. Na początku XIX wieku rozebrano miejskie bramy, by poszerzyć wjazd do miasta, a w XX wieku na terenie rozlewiska rzeki założono planty.
Architektura
Obwarowania głubczyckie otaczały 16-hektarową przestrzeń, na której stało około 226 domów. Obwód murów miał zarys nieregularnego owalu przypominającego kształtem równoboczny trójkąt. Od południowego – wschodu na zachód obwarowania wspomagało rozlewisko Psiny i bagna. Mur obronny wzniesiono z łupka iłowego. Miał on 5-6 metrów wysokości oraz około 1,5-2 metry szerokości. Dodanie do wysokości 1,8 metrowego krenelażu dawało łącznie wysokość około 9 metrów, czyli typową wysokość murów miast średniowiecznych.
Mury wzmocnione były 19 basztami i trzema wieżami bramnymi oraz fosą. Siedem baszt zostało wybudowanych na rzucie półkolistym, a 12 na nietypowym rzucie ostrołukowym. Pierwotnie miały stożkowy daszek kryty gontem, który znajdował się nad gankiem bojowym. W wieku XV lub na przełomie wieków XV i XVI, część z nich przebudowano i podwyższono, niektóre zwieńczono kopułą na szczycie. Największą ilość baszt, bo aż 9, posiadał odcinek murów pomiędzy bramą Górną i bramą Klasztorną. Pomiędzy bramami Klasztorną a bramą Dolną znajdowały się 3 baszty, natomiast najdłuższy z odcinków muru, między bramą Dolną a Górną, liczył jedynie 7 baszt. Odległość dzieląca baszty na poszczególnych odcinkach muru zależała od czynników naturalnych. Południowa część miasta sąsiadowała z rozlewiskiem rzeki Psiny i terenem bagiennym, natomiast okolice bramy Górnej aż do bramy Grobnickiej to obszar o podłożu gliniastym, który w pobliżu miasta przecinał wąski pas podmokłego terenu.
Do miasta prowadziła brama Grobnicka (zwana też Klasztorną), stojąca we wschodniej części obwodu, od połowy XV wieku w pobliżu kościoła franciszkanów, brama Górna (Nyska) od północy i brama Dolna (Opawska) na południu. Z zewnętrznej strony miasta wszystkie bramy od przełomu XIV i XV wieku umacniały dodatkowo przedbramia, złożone z niedługiej szyi i dodatkowej wieży z przejazdem. Brama Górna w porównaniu z wieżami pozostałych bram miejskich była wysoka, okazała i wielkością mogła konkurować z wieżami gotyckiego kościoła parafialnego. Miała ponadto drewniane okute metalem drzwi i bronę. W pomieszczeniu nad sienią przejazdową był magazyn prochu i mechanizm uruchamiający bronę.
Wieża bramy Grobnickiej wzniesiona została na planie czworoboku o wymiarach 8,9 x 8,5 metra, przy murach grubych w przyziemiu na 2 metry. Posiadała przejazd bramny o szerokości 3,2 metra, zwężony od strony polnej i prawdopodobnie zamknięty półkolistymi łukiem. Mieścił się on w dużej ostrołukowej niszy pełniącej rolę prowadnicy dla opuszczanej brony. Na wysokości około 10 metrów znajdowała się odsadzka muru, która mogła wskazywać na mieszczący się tam pierwotnie ganek hurdycji. Najstarsze przedbramie bramy Grobnickiej miało formę prostej szyi powstałej wraz z wieżą bramną. Jej długość wynosiła około 12 metrów, szerokość 5,7 metra i była nieco przesunięta ku południowi w stosunku do wieży. Na przełomie XIV i XV wieku na miejscu szyi wzniesiono czworoboczny budynek przedbramia o wymiarach 8×10 metrów, wzmocniony w zewnętrznych narożnikach ukośnymi przyporami.
Zewnętrzną strefę obrony stanowiły od południa i południowego – wschodu bagna i rozlewiska rzeki Psiny, której wody zasilały fosę miejską, chroniącą miasto od zachodu i północy. W XIV wieku utworzono dwa stawy, które dodatkowo umocniły zewnętrzną strefę miasta. Staw Praczek znajdował się od południowego – zachodu i podzielony był groblą, na której znajdował się most. Wykorzystywał naturalny bieg rzeki, która wpływała do niego i wypływała na południe od bramy Grobnickiej. Drugi staw zwany Klasztornym, położony był od północno – wschodniej strony miasta i także zasilany był naturalnie, wodami z potoku.
Stan obecny
Obecnie najlepiej zachowane fragmenty muru obronnego znajdują się w północo – zachodniej i północnej części dawnego obwodu, w pobliżu kościoła farnego i ul. Koszarowej, po stronie zachodniej przy ul. Wałowej (na placu szkoły podstawowej), w południowej części Głubczyc na tyłach ulicy Nowy Świat, oraz w południowo – wschodniej części miasta przy klasztorze franciszkańskim. Wraz z kurtynami muru zachowało się w różnym stanie dziewięć baszt, niektóre nadbudowane w okresie nowożytnym. Nie przetrwała żadna z bram miejskich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Legendziewicz A., Brama Grobnicka (zwana Klasztorną) w Głubczycach w świetle badań architektonicznych i ikonograficznych, „Opolski Informator Konserwatorski”, nr 12, Opole 2015.
Legendziewicz A., Selected City Gates in Silesia – research issues, “Czasopismo Techniczne”, vol. 3, Kraków 2019.
Stangret W., Badania archeologiczno-architektoniczne bramy Grobnickiej w Głubczycach, woj. opolskie, „Opolski Informator Konserwatorski”, nr 11, Opole 2013.