Historia
Wznoszenie kościoła parafialnego w Głubczycach rozpoczęto w trzeciej ćwierci XIII wieku. Pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w dokumencie z 1259 roku, a ponownie w 1279 roku, gdy prawo patronatu przeszło na zakon joannitów. Budowę kontynuowano w XIV wieku, do około drugiej ćwierci tamtego stulecia. Na przełomie XV i XVI wieku obok kościoła zbudowana została wolnostojąca kaplica św. Fabiana i Sebastiana.
W latach 1535-1633 kościół farny wraz z całym księstwem głubczyckim zarządzany był przez protestantów. W ich czasach w 1579 roku nadbudowana została wieża południowa, zmienił się też zapewne wystrój wewnętrzny i wyposażenie kościoła w związku z odmiennymi wymaganiami nowego kultu. Przed połową XVII wieku budowlą ponownie zaczęli administrować joannici, pełniący patronat aż do roku 1810 roku, kiedy to zakon został skasowany przez króla Fryderyka Wilhelma III.
W 1826 roku korpus nawowy nakryto jednym wspólnym dachem, ale średniowieczny wygląd kościoła gruntownie zmieniła dopiero przebudowa z lat 1903-1907. Rozebrano wtedy dwuprzęsłowe prezbiterium, dobudowano do korpusu nawę poprzeczną, czyli transept, a rozebrany wcześniej chór zbudowano na dzisiejszym miejscu, lecz jedynie z jednym przęsłem (choć wykorzystano pierwotne służki i żebra). Nadbudowano również po raz kolejny wieżę i wzniesiono nowy szczyt zachodni.
Architektura
Kościół został wzniesiony z cegły na podmurówce z kamienia w północno – zachodniej części miasta, oddzielonej blokiem mieszkalnej zabudowy od rynku. Pierwotnie zbudowany został jako trójnawowa bazylika z korpusem na rzucie kwadratu o długości boku 23,5 metra, do którego od wschodu przylegał dwuprzęsłowy, zakończony wielobocznie chór, a od zachodu dwuwieżowa fasada. Po stronie północnej znajdowała się trójprzęsłowa zakrystia.
Być może jeszcze w XIII wieku świątynia z bazyliki przekształcona została w trójnawowy kościół halowy z dachami dwuspadowymi nad każdą z naw osobno (ze względu na ich dużą szerokość wynoszącą 6,8 metra w nawach bocznych i 7,3 metra w nawie głównej). Teoria o bazylikowej fazie kościoła bywa jednak niekiedy kwestionowana ze względu na szerokie nawy boczne (korpus o układzie bazylikowym powinien mieć węższe nawy boczne) i brak śladów przemurowań. W takim wypadku kościół już od momentu powstania byłby budowlą halową, jedną z najwcześniejszych tego typu na Śląsku (obok far w Raciborzu i Złotoryi).
Kościół opięty był przyporami, między którymi znajdowały się ostrołuczne, obustronnie rozglifione okna z maswerkami. Elewacje spoczywały na cokole z profilowanym gzymsem, gzymsami kordonowymi rozdzielone zostały kondygnacje wież. Do wnętrza prowadziły trzy ostrołukowe, wczesnogotyckie portale wejściowe: na osi elewacji zachodniej oraz w środkowych przęsłach naw bocznych. Portal zachodni otrzymał formę ryzalitową i został rozczłonkowany bez widocznych uskoków. Portal zachodni i południowy otrzymały strefę głowic z dekoracją kwiatową i liściastą oraz strefę baz o formach talerzowych na cylindrycznych cokołach.
Wnętrze nawy i prezbiterium nakryte zostało sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, z gurtami między nawami. Czworoboczne filary ze ściętymi narożnikami osadzono na niskich cokołach z profilowanymi bazami i opięto służkami o kamiennych kapitelach z dekoracją roślinną z drugiej ćwierci XIV wieku. Kapitele służek w kruchcie i przyziemiu wież uzyskały formę kielichowatą. Wnętrza zachodnich wież były otwarte na wnętrze korpusu nawowego, jednak niezbyt szerokie arkady nie integrowały przestrzeni. W prezbiterium znajdowały się dwa prostokątne przęsła oraz przęsło wschodnie, wieloboczne. Od nawy głównej prezbiterium oddzielała arkada tęczy.
Obok kościoła usytuowana została dwuprzęsłowa kaplica św. Fabiana i Sebastiana z przełomu XV i XVI wieku. Niewielka salowa budowla opięta została przyporami w narożach i wokół wschodniego, wielobocznego zamknięcia. Jej stronę zachodnią zwieńczył gotycki szczyt zdobiony blendami i sterczynami, pod którym umieszczono okulus i ostrołukowy portal wejściowy.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego ze średniowiecznej budowli zachował się korpus nawowy oraz wschodnie zamknięcie prezbiterium. Cały szeroki transept jest budowlą współczesną, choć w trakcie jej wznoszenia wykorzystano detale architektoniczne z pierwotnego prezbiterium (żebra sklepienne, służki). Neogotycką formę uzyskał szczyt zachodni, zwieńczenie ryzalitu portalu zachodniego, nowożytne są również górne kondygnacje wież, a pierwotne dachy były wyższe i zapewne dwuspadowe nad każdą nawą. Okna średniowiecznej części kościoła zachowały oryginalną formę, lecz ich maswerki były odnawiane w XIX stuleciu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kozaczewska H., Średniowieczne kościoły halowe na Śląsku, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1-4, Warszawa 2013.
Kozaczewska-Golasz H., Halowe kościoły z XIII wieku na Śląsku, Wrocław 2015.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2008.