Historia
Miasto Głogówek, choć lokowane około połowy XIII wieku, w okres intensywnego rozwoju weszło w XIV wieku. W 1359 roku mieszczanie otrzymali od księcia Bolesława niemodlińskiego rozległe przywileje gospodarcze, jego następca Henryk niemodliński w 1373 roku nadał miastu prawo magdeburskie, a wkrótce później, w 1379 roku erygował w Głogówku kolegiatę. Prawdopodobnie w tym sprzyjającym dla miasta okresie prowadzono również prace nad murowanymi fortyfikacjami.
Najstarsza informacja o istnieniu obwarowań w Głogówku odnotowana została w 1379 roku. Wspomniano wówczas jedną z bram miejskich, którą określono jako nowo powstałą, a także wymieniono bramę zwaną Mariacką. Wskazywałoby to na prawdopodobieństwo wcześniejszego istnienia innych bram i obwarowań. Inicjatorem ich budowy był zapewne książę Bolesław niemodliński jeszcze w pierwszej połowie XIV wieku, a dzieło kontynuował w drugiej połowie XIV stulecia jego najmłodszy syn Henryk i być może również Władysław Opolczyk, który otrzymał Głogówek od czeskiego króla Wacława po śmierci w 1382 roku Henryka i przejściowych, jednorocznych rządach Przemysła cieszyńskiego. Obwód murów powstawał prawdopodobnie w przeciągu co najmniej kilku pokoleń. Prawdopodobnie jako pierwsze wzniesiono mury i bramy, a dopiero w następnej kolejności wieże przybramne.
W 1428 roku pod miasto podeszło wojsko husyckie Prokopa Wielkiego, jednak w odróżnieniu od wielu innych miast śląskich Głogówek nie musiał się bronić i nie uległ zniszczeniu, pomimo iż husyci zajęli zamek. Bolko V, ówczesny książę Głogówka i Prudnika potwierdził przysięgą przejście na ich stronę. Pozostał husyckim sojusznikiem przez następne lata, czynnie biorąc udział w zbrojnych najazdach i znacznie się przy tym bogacąc. Po śmierci swego stryja Bernarda, Bolko V wszedł w posiadanie całego księstwa opolskiego, którym władał do 1465 roku.
W drugiej połowie XV wieku Głogówek dzielił losy księstwa opolskiego. Po śmierci Bolka V Wołoszka rządził nim jego syn Mikołaj I, a od 1476 roku jego dwaj synowie, Mikołaj II i Jan II Dobry. Śmierć tego ostatniego oznaczała przypadnięcie księstwa wraz z Głogówkiem Habsburgom, którzy oddali je w zastaw margrabiemu brandenburskiemu Jerzemu Hohenzollernowi. W 1562 roku w posiadanie Głogówka wszedł Hans von Oppersdorff, zaś w 1595 roku Jerzy II von Oppersdorff nabył dominium głogóweckie na własność. Za jego syna Jerzego III miasto w 1643 roku zostało oblężone i zdobyte przez wojska szwedzkie w trakcie wojny trzydziestoletniej. Ucierpiały wówczas zapewne również i mury miejskie. Obwarowania zostały ostatecznie zburzone około 1870 roku, z uwagi na brak znaczenia militarnego i utrudnienia komunikacyjne wewnątrz miasta.
Architektura
Obwód murów obronnych Głogówka w planie miał w przybliżeniu kształt prostokąta, zaokrąglonego w narożach i opierającego się od północnego – wschodu o zamek książęcy. Od zachodu natomiast wysoczyzna na której założono miasto oblewana była nurtem rzeki Osobłogi. Mury obronne zamykały obszar średniowiecznego miasta o wielkości 11 ha.
Grubość muru wynosiła około 1,6 metra, wysokość pozostaje nieznana, lecz z pewnością przekraczała 6 metrów. Wzniesiony był on na fundamencie filarowo – łękowym, w technice opus emplectum z licami ceglanymi układanymi w wątku wendyjskim lub nieregularnym, a sporadycznie gotyckim. Co najmniej od końca średniowiecza zwieńczony był zadaszonym chodnikiem dla obrońców w którego przedpiersiu przepruto otwory strzelcze. Obwód murów prawdopodobnie został wzmocniony basztami, a od zewnątrz przedpole zabezpieczał przekop. Na weducie z pierwszej połowy XVI wieku widoczne są baszty czworoboczne o rożnych wielkościach i zwieńczeniach oraz nadwieszana na murze bartyzana.
Do miasta prowadziły trzy bramy miejskie: Kozielska od wschodu, gdzie zabezpieczała wjazd od strony Koźla i Krakowa, brama Zamkowa zwana także Mariacką od północy, od strony traktu z Krapkowic i Opola oraz brama Wodna (Prudnicka) od południa, czyli od strony Prudnika i Nysy. Bramy Kozielska i Wodna miały pierwotnie w pierwszej połowie XIV wieku formę niskich, krótkich czworobocznych budynków z przejazdami zamykanymi bronami. Brama Zamkowa prawdopodobnie początkowo była mniejszą furtą, przebudowaną w drugiej połowie XIV wieku na wysunięty przed lico muru budynek bramny o wymiarach 6,5 x 2,5 metra. Umieszczono w nim przejazd o zwieńczeniu odcinkowym i zamknięto zapewne dwuskrzydłowymi wrotami zawieszonymi na hakach osadzonymi we wnęce od strony miasta. Szerokość przejazdu bramnego wynosiła około 3,5 metra. Ponadto od północy wjazd poprzedzał most, którego ostatnie przęsło było zwodzone. Budynek bramny ponad przejazdem posiadał kondygnację obronną prawdopodobnie z blankami oraz gankiem hurdycji. W trakcie rozbudowy z drugiej połowy XV wieku od strony fosy do bramy dostawiono dwukondygnacyjne przedbramie oparte na dwóch arkadach. Założono je na planie zbliżonym do trapezu o szerokości od 6,9 do 8 metrów oraz długości 14 metrów. Jego ściany boczne rozszerzały się w kierunku północnym, zaś narożniki od strony fosy ujęto ukośnie ustawionymi przyporami. Otwór wjazdu prawdopodobnie nakryto łękiem o wykroju odcinkowym. Zamykały go przypuszczalnie dwuskrzydłowe wrota, a przez fosę przerzucono zapewne most z podnoszonym przęsłem przy przedbramiu. Jego górna kondygnacja pełniła prawdopodobnie funkcję obronną. Mury obwodowe zwieńczono tam otworami szczelinowymi, z których trzy rozmieszczono w ścianie zachodniej. Wewnętrzny ganek oparto na murach ceglanych, w dolnej partii posiadających wnęki (trzy od wschodu i cztery od zachodu), umieszczone w poziomie przejazdu. W przyziemiu, w obu ścianach bocznych w parze pierwszych od południa wnęk, założono półkoliste otwory umożliwiające obserwację przestrzeni pod kurtyną.
Bramę Wodną flankowała czworoboczna wieża o nieznanej nazwie, a bramę Zamkową położona w odległości około 15 metrów na wschód od przejazdu czworoboczna wieża Więzienna. Jej nazwa wywodziła się od nieoświetlonego lochu z łańcuchem przymocowanym do ściany w jej dolnej kondygnacji. Wyższe pięć kondygnacji oprócz funkcji strażniczo – obronnych pełniło także rolę magazynów, przy czym najwyższą kondygnację dobudowano już w drugiej połowie XVI wieku. Wieżę zbudowano na planie kwadratu o boku około 8,3 metra. Grubość jej murów zmniejszała się wraz z wysokością, od około 2,5 metra w przyziemiu, przez 1,74 – 1,9 metra w kondygnacjach trzeciej i czwartej do 1,4 – 1,45 metra u szczytu części pierwotnej. Wysokość średniowiecznej części sięgała około 20 metrów. Na kondygnacjach czwartej i piątej umieszczono po cztery wąskie okna pierwotnie zwieńczone ostrołukowo, na trzeciej kondygnacji zaś trzy okna ostrołuczne oraz wejście do wieży z poziomu ganku straży. Na poziomie czwartej kondygnacji pierwotnie znajdowały się blendy, po cztery na każdej ze ścian, a u schyłku średniowiecza na ceglanym korpusie wieży znajdowała się szachulcowa izbica. Narożniki od strony północnej (od zewnątrz miasta) wsparte zostały dwiema przekątniowymi przyporami sięgającymi około 8,5 metra wysokości. Pomiędzy nimi, a także na elewacji wschodniej, umieszczone zostały ceglane łęki odciążające.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowały się nieliczne, mocno obniżone fragmenty muru miejskiego. Z bram miejskich jako jedyna przetrwała brama Zamkowa, niestety w formie mocno przekształconej w czasach nowożytnych. Nieopodal niej znajduje się wieża strażniczo-więzienna, podwyższona o jedną kondygnację w 1595 roku. Obecnie jest ona siedzibą Muzeum Regionalnego, którego zbiory to eksponaty etnograficzne, ilustrujące kulturę życia mieszkańców dawnego Głogówka i okolicy. Szczególne zainteresowanie budzą dawne cele więzienne, z których jedna przed wiekami pełniła funkcję izby tortur.
pokaż wieżę Więzienną na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chrzanowski T., Głogówek, Warszawa 1977.
Legendziewicz A., Architektura bram miejskich Głogówka od XIV do XX wieku, „Kwartalnik Opolski”, 4/2018.
Przybyłok A., Mury miejskie na Górnym Śląsku w późnym średniowieczu, Łódź 2014.
Siemko P., Zamki na Górnym Śląsku od ich powstania do końca wojny trzydziestoletniej, Katowice 2023.