Historia
Informacje źródłowe o grodzie na Wyspie Tumskiej na Odrze pojawiły się już z 1010 i 1017 roku. Drewniano – ziemne obwarowania zniechęciły wówczas od ataku armię cesarza Henryka II. Ponownie Głogów wsławił się w 1109 roku, kiedy to obrońcy bohatersko odparli wojska cesarza Henryka V. W okresie podziałów dzielnicowych Śląska Głogów był stolicą odrębnego księstwa, a potem od 1241 roku należał do Henryka Brodatego i Henryka II Pobożnego. W 1251 roku stał się ponownie stolicą osobnego księstwa, co spowodowało, iż książę Konrad I przeniósł miasto na lewy brzeg rzeki, a w 1253 roku nadał mu prawo magdeburskie.
Ceglane mury miejskie w Głogowie zbudowano w ostatniej ćwierci XIII wieku, zastępując wcześniejsze drewniano – ziemne obwarowania zniszczone po pożarze miasta w roku 1291. Budowa murów trwała długo, prawdopodobnie kilkanaście, bądź nawet kilkadziesiąt lat. Przez cały XIV i XV wiek mury były remontowane i uzupełniane o nowe elementy. W pierwszej połowie XV wieku miasto otoczono drugim pierścieniem murów. Międzymurze było wzmiankowane od 1439 roku, natomiast w drugiej połowie XV wieku źródła wspominają o ziemnych szańcach.
Każda grupa społeczna miała swój określony rewir do obrony. Rzeźnicy bronili bramy Szpitalnej, piekarze mięli trzymać wartę przy bramie Polskiej, szewcy i garbarze przy furcie Młyńskiej, kowale bronili basteję „Vighaus”, krawcy odcinka murów w pobliżu kościoła Bożego Ciała, tkacze, których było najwięcej, północnej strony obwarowań, a kuśnierze obwarowań w pobliżu dworu biskupa i klasztoru franciszkanów.
Na przestrzeni XV wieku miasto doznało wielu klęsk, szczególnie w okresie władzy księcia żagańskiego, Jana II, który w latach 1476-1482 prowadził wojnę z Brandenburgią o księstwo głogowskie. Przed ponownym zniszczeniem obwarowania nie uchroniły miasta w 1488 roku w trakcie oblężenia przez węgierskie wojska Macieja Korwina. Na początku XVI wieku dzięki rozwojowi rzemiosła i handlu miasto odbudowało się i wzbogaciło, co przy jednoczesnym rozwoju broni palnej doprowadziło do powstania w pierwszej połowie XVII wieku nowożytnych fortyfikacji bastionowych, przy jednoczesnym zaniedbywaniu archaicznych już obwarowań średniowiecznych, które z czasem zaczęły być rozbierane.
Architektura
Murowane obwarowania Głogowa objęły obszar zbliżony do owalu o łącznej powierzchni około 20 hektarów. Zwieńczone były blankami o wysokości 1,2 metra, a ich grubość wynosiła około 1 metr. Od strony miasta posiadały drewniany ganek dla obrońców. Na najbardziej zagrożonych odcinkach (poza nadrzeczną stroną miasta) wzmocnione były przez baszty o przekroju prostokątnym, podzielone na kondygnacje za pomocą drewnianych podestów. Baszty były od strony miasta otwarte lub niekiedy, zwłaszcza w późniejszym okresie, zabezpieczone drewnianymi lub szachulcowymi ścianami. Zmniejszało to koszty budowy i jednocześnie w przypadku zdobycia miasta nie pozwalało, aby wróg mógł je w pełni wykorzystać przeciw obrońcom. Pas murów okalający miasto liczył 17 baszt otwartych do wewnątrz i 9 baszt pełnych. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła nawodniona fosa.
Pewną rolę w obronie miasta odgrywać mogły także klasztory i kościoły. Ich zaletą było to, iż dość szybko zostały wzniesione z trwałych surowców, w odróżnieniu od drewnianej zabudowy mieszkalnej. Nie bez znaczenia były również wysokie wieże kościelne, które służyły jako strażnice i miejsca obserwacyjne. Walory obronne zwiększać mogły także znajdujące się na terenie Głogowa siedziby rycerskie, budowane w strategicznie ważnych punktach, niekiedy jako domy obronne. Znajdowały się one głównie w północno – zachodniej części miasta, na terenie miejskiego lenna zamkowego.
W pierwszej połowie XV wieku Głogów otoczono drugim pierścieniem murów, za wyjątkiem odcinka północnego, przylegającego do wysokiego brzegu Odry oraz okolic zamku, ze względu na jego potężną wieżę i dodatkowy system umocnień. Obwód zewnętrzny wzmocniono 14 półokrągłymi bastejami, otwartymi od strony miasta i przystosowanymi do broni palnej. Największa z nich zwana Vighaus mieściła się w sąsiedztwie kościoła parafialnego na odcinku między bramą Szpitalną a furtą św. Jana.
Do miasta wjeżdżano od południa bramą Szpitalną, od wschodu bramą Polską i od zachodu przez bramę Brzostowską. Przed nią stał szpital dla trędowatych i jama w ziemi przy której ścinano skazańców oraz wrzucano padlinę. Czwarta z głównych bram – Odrzańska wychodziła na rzekę w północno – zachodniej części miasta, między zamkiem a klasztorem franciszkanów. Co ciekawe w jej sąsiedztwie na murze zbudowano domek szewca. Tego typu nietrwałe konstrukcje znajdowały się także na murze przy targu solnym i obok klasztoru dominikanów. Powstawały one dość wcześnie, bo już w XIV wieku, wraz z wzrostem czynszów za użytkowanie parcel. Jako, iż tego typu budowle znacząco osłabiały obronność miasta, z pewnością były burzone w okresach zagrożenia. Miasto skomunikowane było również za pomocą kilku furt: Szpitalna prowadziła z targu solnego do leprozorium, przed furtą Bożego Ciała znajdowały się miejskie ogrody, a furtą Młyńską wychodziło się na północny – wschód, obok klasztoru klarysek. Od kościoła parafialnego do cmentarza prowadziła furta św. Jana, funkcjonowała także furta północna przed którą rozciągały się nadodrzańskie łąki i mokradła. W drugiej połowie XV wieku na wysokości dzielnicy żydowskiej mury przecinała tzw. furta Żydowska. Cztery główne bramy miały formę czworobocznych wież z przejazdami (np. brama Odrzańska) lub też przejazdy bramne umieszczano obok flankujących je wież (np. brama Brzostowska). W XV i XVI wieku przejazdy bramne umocniono przedbramiami. Najbardziej ufortyfikowano bramę Polską, która oprócz szyi otrzymała wysunięty daleko w przedpole barbakan.
Stan obecny
Według opisów miasta z XVI wieku Głogów był zaraz po Wrocławiu drugim najlepiej ufortyfikowanym miastem na Śląsku. Do dnia dzisiejszego z tych silnych obwarowań zachowało się jedynie kilka odcinków murów obronnych wraz z basztami, w dużej części rekonstruowanymi. Najlepiej zachowane leżą wzdłuż ul. Starowałowej oraz wzdłuż kościoła św. Mikołaja.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Adamska D., Rozwój przestrzenny lewobrzeżnego Głogowa od połowy XIII do początku XVI wieku w świetle źródeł pisanych [w:] Głogów, średniowieczne miasto nad Odrą, red. K.Czapla, Głogów 2018.
Nowakowski D., Elementy obronne średniowiecznego miasta i broń w mieście na przykładzie Głogowa w świetle źródeł pisanych i archeologicznych [w:] Głogów, średniowieczne miasto nad Odrą, red. K.Czapla, Głogów 2018.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Przyłęcki M., Budowle i zespoły obronne na Śląsku, Warszawa 1998.
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.