Historia
Kościół św. Mikołaja, najważniejsza świątynia lewobrzeżnego Głogowa, zbudowany został jako późnoromańska bazylika w latach 30-tych i 40-tych XIII wieku. Wzniesiono wtedy prezbiterium oraz korpus nawowy wraz z apsydami. W 1218 roku kościół po raz pierwszy pośrednio odnotowano w źródłach pisanych, gdy wspomniany został jego proboszcz o imieniu Piotr. Po wielkim pożarze miasta w 1291 roku świątynię odbudowano w stylu gotyckim. Prace te musiały być ukończone lub bliskie ukończenia w 1309 roku, gdy biskup Henryk zatwierdził fundację ołtarza. Kolejne pożary kościoła miały miejsce w 1420 i 1433 roku, zniszczenia budowli wzmiankowano także w 1473 i 1489 roku. Odbudowa po pożarze z 1642 i 1758 roku nadała wnętrzu i oknom świątyni charakter nowożytny. Kościół został zniszczony w 1945 roku i odtąd pozostaje ruiną, poddawaną okresowo pracom zabezpieczającym.
Architektura
Kościół romański był budowlą trójnawową o formie bazyliki bez transeptu, z nawami bocznymi zamkniętymi na wschodzie apsydami, z których największą musiała być apsyda przy nawie głównej. Co ciekawe apsyda południowa prawdopodobnie miała kształt wieloboczny, utworzony z trzech odcinków ośmioboku a apsyda północna półkolisty. Pod arkadą tęczy znajdowały się fundamenty muru z obustronnymi wnękami, zakończone masywnymi półfilarami, stanowiące być może podstawę lektorium.
Gotycki kościół z początku XIV wieku zbudowano na miejscu starszej budowli, a więc w południowej części miasta, blisko murów obronnych, przy wykorzystaniu reliktów romańskich. Nadal był trójnawową bazyliką, która na wschodzie posiadała wydłużone, trójprzęsłowe oraz zamknięte wielobocznie prezbiterium. Apsydy naw bocznych wcześniejszej, romańskiej budowli zastąpione zostały przyprezbiterialnymi kaplicami prostokątnymi, kolejne kaplice umieszczono też między przyporami naw bocznych. Od zachodu wybudowano masywną i wysoką wieżę z bocznymi aneksami, stanowiącymi przedłużenie naw bocznych. Po stronie północnej korpusu wejście poprzedzone było kruchtą.
Wnętrze w całym kościele przykryte zostało sklepieniem krzyżowo – żebrowym, nad wschodnim zamknięciem prezbiterium o kształcie sześciodzielnym. Podział na nawy zapewniły ośmioboczne filary osadzone na cokołach, z lizenami od strony naw. Umieszczone na ich gzymsach impostowych arkady międzynawowe wyposażono w uskokowe i fazowane archiwolty. Żebra opuszczono na wsporniki. Oświetlenie zapewniały duże, ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione okna, przeprute symetrycznie między przyporami, w nawie głównej osadzone w głębokich niszach.
Stan obecny
Zniszczony w trakcie drugiej wojny światowej kościół wciąż pozostaje ruiną, zabezpieczoną jedynie w najbardziej zagrożonych fragmentach murów. Najlepiej zachowała się wieża zachodnia (bez najwyższej kondygnacji), wschodnia, zadaszona część prezbiterium oraz mury południowej części korpusu. Podejmowane są próby częściowej odbudowy zabytku i przekształcenia go w amfiteatr, co rodzi obawy przed połączeniem zabytkowych murów z modernistycznymi elementami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kozaczewska H., Średniowieczne kościoły halowe na Śląsku, “Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”, 1-4, Warszawa 2013.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.