Historia
Kościół w Gierszowicach (pierwotnie „villa Gerhardi”, następnie Giersdorf) po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1300 roku i ponownie w 1376 roku. Jego budowa miała miejsce około ostatniej ćwierci XIII wieku, prawdopodobnie z fundacji ówczesnych właścicieli wsi, którymi byli panowie z Pogorzeli. W 1503 rok kościół powiększony został o wieżę z emporą, a już w czasach nowożytnych o dwie kruchty od strony południowej. W okresie tym powiększono także niektóre okna. Od 1534 roku kościół pozostawał w rękach protestantów, którzy przekształcili wnętrze i wystrój w związku z odmiennymi wymaganiami nowego kultu (między innymi zamalowano polichromie). Kościół remontowany był między innymi w pierwszej połowie XVIII wieku, w XIX stuleciu, w 1904 i 1934 roku. W 1945 roku ponownie stał się świątynią katolicką, filialną dla parafii w Krzyżowicach.
Architektura
Kościół wzniesiono z cegieł o układzie wendyjskim (naprzemiennie dwie wozówki i jedna główka zwrócone ku licu), początkowo jako dość prostą budowlę składającą się z pojedynczej, prostokątnej w planie nawy oraz dostawionego do niej od wschodu, nieco węższego, także czworobocznego prezbiterium. Dopiero na początku XVI wieku budowlę powiększono o czworoboczna wieżę, wtopioną w nawę od zachodu.
Obie główne części budynku pierwotnie oświetlane były wąskimi oknami ostrołukowymi o obustronnych rozglifieniach. Po jednym oknie umieszczono w każdej ścianie prezbiterium, a po dwa od północy i południa w nawie, nie zachowano więc charakterystycznej dla średniowiecza zasady by unikać otworów w północnej elewacji sakralnej budowli. Wejście do kościoła prowadziło przez południową ścianę nawy, przez kamienny, ostrołukowy, uskokowy portal z wałkiem i rozetami w archiwolcie zewnętrznego uskoku. Wnętrze nawy po wzniesieniu wieży otwarto na emporę.
Zarówno nawa jak i prezbiterium wzmocnione zostały w narożnikach przyporami, choć w nawie o wewnętrznej wielkości 11,6 x 8,1 metra zastosowano jedynie drewniany strop. Sklepione zostało natomiast pojedyncze przęsło prezbiterium (6,7 x 6,1 metra), zwieńczone sklepieniem krzyżowym o podniesionym kluczu, z żebrami osadzonymi w narożnikach na gładkich wspornikach i spiętymi zwornikiem na skrzyżowaniu. Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną, uskokową arkadą tęczy.
Wieża podzielona została na pięć kondygnacji z których powyżej dwuspadowego dachu nawy wysunięte zostały jedynie dwie najwyższe. Od strony zewnętrznej cechą charakterystyczną wieży uczyniono dwie zachodnie przypory, usytuowane równolegle do osi wzdłużnej kościoła, w górnych partiach przechodzące w lizeny. Dwie kolejne przypory umieszczono wewnątrz nawy. Na elewacjach zewnętrznych wieży pozostawiono liczne otwory maczulcowe po używanych w trakcie budowy rusztowaniach. W przyziemiu ściany zachodniej umieszczono ostrołuczny otwór wejściowy.
Stan obecny
Kościół zachował się do dnia dzisiejszego w dobrym stanie, z pełnymi murami obwodowymi z XIII wieku i późnogotycką wieżą. Nowożytnymi aneksami są południowa kruchta i zakrystia. Oryginalne okna przetrwały w prezbiterium (południowe) oraz dwa w nawie (zachodnie od północy i południa), ponadto zobaczyć można pierwotny portal wejściowy (przysłonięty jedną z dwóch nowożytnych krucht) i sklepienie w prezbiterium. Północne okno prezbiterium zostało powiększone, a wschodnie początkowo było niżej założone. Spośród dawnego wyposażenia przetrwały jedynie dwie kamienne, gotyckie czary chrzcielnic, lecz niestety niszczeją one na zewnątrz służąc jako donice na kwiaty.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom VII, województwo opolskie, zeszyt 6, powiat brzeski, red. T. Chrzanowski, M. Kornecki, Warszawa 1961.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B-G), Wrocław 1990.