Historia
Gotycki kościół parafialny Wniebowzięcia NMP w Galinach (Gallingen) wybudowano w trzeciej ćwierci XIV wieku, przy czym przywilej lokacyjny osada uzyskała od komtura Balgi w 1336 roku, a miejscowy proboszcz po raz pierwszy wzmiankowany był w 1372 roku. W pierwszym etapie wybudowane zostało prezbiterium z nawą, natomiast wieża dobudowana została dopiero pod koniec XV wieku.
W 1411 roku wojska polskie wykraść miały z kościoła kosztowności o wartości 50 grzywien. Przypuszczalnie kolejne straty budowla ponosiła w trakcie następnych polsko – krzyżackich konfliktów. Dopiero po podpisaniu II pokoju toruńskiego w 1466 roku, stabilizacja sytuacji politycznej pozwoliła na rozbudowę kościoła. Być może udział w niej miała rodzina Eulenburgów, która sprawowała wówczas patronat nad świątynią.
W okresie reformacji kościół przejęła gmina protestancka, choć najpewniej nie dokonała ona znaczących zmian w architekturze budowli. Dopiero w 1726 roku Botho Eulenburg ufundował nad zakrystią kościoła bibliotekę, która w XIX wieku liczyła już kilka tysięcy tomów. Świątynia została częściowo przebudowana i wyremontowana w latach 1856-1858. Po drugiej wojnie światowej ponownie przejęli ją katolicy.
Architektura
Kościół średniowieczny składał się z prostokątnego w planie korpusu, nieco węższego prezbiterium, również na planie prostokąta i czworobocznej wieży na osi fasady zachodniej. Po północnej stronie prezbiterium znajdowała się zakrystia, zlicowana z jego ścianą wschodnią. Całość była budowlą stosunkowo dużą i o bogatym układzie jak na pruską wieś. Kościół wzniesiono z kamienia polnego (mury nawy i prezbiterium do około dwóch trzecich wysokości, wieża do około 2 metrów wysokości) oraz cegły (górne partie, przypory). W starszej nawie i prezbiterium zastosowano wątek wendyjski, w nieco późniejszej wieży gotycki.
Mury obwodowe nawy i prezbiterium wzmocnione zostały narożnymi przyporami oraz przebite ostrołucznie zamkniętymi oknami, przy czym elewacja północna pierwotnie pozbawiona była otworów okiennych. Mogło to wynikać ze specyficznej średniowiecznej symboliki, która północ kojarzyła z siłami zła, a mogło też być wynikiem czynników praktycznych, mianowicie chęcią ograniczenia liczby otworów z powodu przeciągów i zimna, od stron gdzie i tak wpadało najmniej światła.
Elewacje zewnętrzne nawy, prezbiterium i zakrystii kościoła były proste, pozbawione zdobień. Odróżniała się od nich wieża, na której ściany dwóch najniższych kondygnacji nałożono dwa rzędy blend rozdzielonych tynkowanymi fryzami. W przyziemiu utworzono duże blendy ostrołucznie zamknięte oraz z dwudzielnymi zwieńczeniami, na piętrze natomiast drobniejsze, regularnie rozstawione blendy lancetowate. Drugie i trzecie piętro pierwotnie ozdobione były z każdej wolnej strony czterema blendami. Ozdobności nadały elewacjom także regularnie rozmieszczone otwory maczulcowe, pozostałe po używanych w trakcie budowy rusztowaniach.
Stan obecny
Kościół niestety został częściowo zniekształcony XIX-wieczną przebudową. W jej trakcie odnowiono koronę murów obwodowych, powiększono okna w nawie i prezbiterium, przekształcono szczyt, przebudowano górną część wieży (średniowieczne są dwie dolne kondygnacje). Całkowicie nowożytnymi elementami są również mało gustowna kruchta i zakrystia północna (po zakrystii średniowiecznej pozostał jedynie ślad na murze prezbiterium).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.