Historia
Wieś Próchnik (Dörbeck) odnowienie przywileju lokacyjnego otrzymała w 1357 roku. Odnotowano wówczas, iż opłaty od parafian miały być dostarczane plebanowi w Łęczy (Lentzen), Próchnik nie posiadał więc wówczas jeszcze własnej parafii. Kościół w Próchniku wzniesiony został około 1370 – 1380 roku, kiedy to zbudowano prezbiterium i zakrystię, ze szczytem prezbiterialnym wzorowanym na farze w Ornecie lub Marynowie. Około końca XIV wieku lub na początku XV stulecia wybudowana została nawa. Murowaną wieżę dobudowano w 1905 roku, według projektu słynnego z odbudowy Malborka konserwatora zabytków, Konrada Steinbrechta. Odkryto także wtedy XV-wieczne malowidła ścienne, które częściowo odnowiono. W 1945 roku kościół powrócił pod zarząd katolików, po trwającej od czasu reformacji podległości gminie protestanckiej. Rekonsekrowano go wówczas pod nowym wezwaniem św. Antoniego.
Architektura
Kościół zbudowano z cegły w wiązaniu wendyjskim, na niskim cokole kamiennym. Kamień eratyczny wykorzystano też tworząc wąski pas pod oknami prezbiterium. Budowla składała się w średniowieczu z pojedynczej nawy na planie prostokąta oraz węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej, zamkniętego ścianą prostą. Przy północnej ścianie prezbiterium usytuowana została niewielka zakrystia. Pierwotnie kościół posiadał także drewnianą wieżę dzwonniczą po stronie zachodniej.
Zarówno nawę jak i prezbiterium opięto licznymi uskokowymi przyporami, w prezbiterium rozmieszczonymi bardzo nietypowo, mianowicie bez wzmocnienia wschodnich narożników. Ponadto przyporę umieszczono po stronie południowo – zachodniej prezbiterium, tuż przy ścianie i masywniejszej szkarpie nawy, co wskazywałoby, iż wschodnia część kościoła przez jakiś czas funkcjonowała samodzielnie. Pomiędzy przyporami umieszczono ostrołukowe okna; węższe i wyższe, rozglifione na zewnątrz w prezbiterium, a szersze w nawie, oprofilowane wałkami (przy czym po stronie północnej zastosowano podwójne oprofilowanie a w ścianie południowej pojedyncze). Akcent horyzontalny na elewacjach stanowił tynkowany fryz poprowadzony pod okapem dachu, nad którym znalazł się profilowany gzyms. Od wschodu prezbiterium zwieńczono pięcioosiowym szczytem z ostrołucznymi blendami przedzielonymi lizenami przechodzącymi w sterczyny.
Wejście do nawy wiodło od południa, poprzez profilowany od niskiego cokołu na całej wysokości, ostrołucznie zamknięty, uskokowy portal. Wewnątrz ściany nawy podzielone zostały wysokimi ślepymi arkadami, najpewniej utworzonymi pod planowane ale nie zrealizowane sklepienie. Sklepienie gwiaździste czteroramienne założono natomiast w prezbiterium, gdzie ceglane żebra bez pośrednictwa konsol wtopiono w ściany.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczny układ przestrzenny, powiększony o dobudowaną w XX wieku wieżę, która jednak zgrabnie nawiązuje do oryginalnej budowli. Odnowiony został też wschodni szczyt nawy oraz zakrystia. Poza tym kościół zachował się w dobrym stanie, włącznie z otworami okiennymi, portalem południowym i portalem zakrystii, szczytem prezbiterium oraz sklepieniem w prezbiterium. Zwraca także uwagę późne wykorzystanie wątku wendyjskiego. Średniowieczne wyposażenie stanowi zachowany późnogotycki ołtarz i czternastowieczna kropielnica.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.