Historia
Wieś Dzietrzychowo (niem. Dietrichsdorf) założona została po otrzymaniu miejscowych dóbr w 1361 roku przez Dietricha Skomanda, potomka słynnego wodza Jaćwingów z okresu XIII-wiecznych powstań pruskich. W 1396 roku Elżbieta, wdowa po Dietrichu, otrzymała pięć dodatkowych łanów w Dzietrzychowie, uzyskała też trzy lata później odnowienie przez wielkiego mistrza Winricha von Kniprode przywileju patronatu kościelnego. Być może to jeszcze z jej inicjatywy zaczęto w początkach XV wieku budować we wsi murowany kościół Najświętszej Marii Panny. Na przełomie XV i XVI wieku został on powiększony o wieżę, ale zapewne ze względu na niezbyt dużą zamożność miejscowej społeczności, jedynie w dolnej części wzniesioną w konstrukcji murowanej. W 1793 roku zbudowana została nowa drewniana część wieży. W latach 1913-1914 dokonano gruntownej renowacji budynku, w trakcie której dobudowano południową kruchtę na miejscu starszego przedsionka z 1631 roku, przemurowano też znaczne odcinki muru południowej elewacji. Kolejne prace remontowe miały miejsce w latach 80-tych XX wieku.
Architektura
Kościół w średniowieczu składał się z prostokątnego w planie, salowego korpusu o wymiarach 17,7 x 9,8 metra, bez wyodrębnionego zewnętrznie z bryły prezbiterium, do którego od strony zachodniej dostawiono u schyłku średniowiecza wieżę o murowanej czworobocznej podstawie wielkości 7,4 x 8,2 metra. Jej górną część wzniesiono już w konstrukcji drewnianej. Ponadto po stronie północnej znajdowała się niewielkich rozmiarów zakrystia o rzucie zbliżonym do kwadratu. Murowane części kościoła wzniesione zostały z kamienia polnego oraz z cegły układanej w wątku gotyckim, przy czym z kamienia utworzona została większa część murów obwodowych nawy.
Korpus kościoła choć nie był podsklepiony, to jednak w narożnikach został wzmocniony ustawionymi pod skosem przyporami. Dwie wschodnie utworzono wyższe niż zachodnie, zapewne w celu wzmocnienia okazałego szczytu jaki zamknął od wschodu dwuspadowy dach nawy. Mury korpusu przepruto ostrołucznymi, uskokowymi oknami, przy czym zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną elewacja północna została pozbawiona otworów. Akcenty horyzontalne na elewacjach korpusu wprowadził gzyms cokołowy oraz tynkowany fryz pod okapem dachu. W ten ostatni nieco wcięte zostało wschodnie okno osiowe. Wschodni szczyt podzielony został sześcioma lizenami, pomiędzy którymi utworzono blendy z dwudzielnymi, ostrołucznymi zwieńczeniami. W poprzek blend i lizen poprowadzono dwa pasy fryzu, trzeci zaś zwieńczył najwyższy, osiowy stopień szczytu. Pierwotnie szczyt pokryty był także malowidłami o motywach maswerkowych.
Miniaturowa zakrystia pierwotnie nie posiadała okien lub miała tylko jedno drobne okno wschodnie. Układ elewacji zakrystii powtarzał podziały zastosowane w korpusie, pomimo, iż ściany zakrystii utworzono bardzo niskie. Tym bardziej na ich tle wyróżniony został duży północny szczyt, podzielony na trzy osie za pomocą ostrołucznych blend i przekątnikowych lizen przechodzących w sterczyny. Oprócz czterech sterczyn wyprowadzonych z lizen, utworzono też dodatkową, mniejszą sterczynę dokładnie nad środkową blendą. Wszystkie stopnie szczytu udekorowano tynkowanymi fryzami.
Wejście do kościoła umieszczono po stronie zachodniej. Wiodło ono przez przyziemie wieży, pełniące rolę przedsionka. W zachodniej ścianie wieży utworzono ostrołuczny, uskokowy portal, nad którym ścianę ozdobiono trzema tynkowanymi blendami. Północną i południową elewację murowanej części wieży wzniesiono surowszą, bez dekoracji, pozostawiono jedynie otwory maczulcowe po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. Wnętrze korpusu zapewne przykryte było płaskim stropem, nad którym poddasze doświetlały dwa wschodnie okna przebite w przestrzeni szczytu.
Stan obecny
Kościół w Dzietrzychowie pomimo nowożytnych przekształceń zachował do dnia dzisiejszego gotycką formę. Najbardziej zniekształcona jest obecnie elewacja południowa, przysłonięta XX-wiecznym aneksem, z powiększonymi oknami korpusu. Drewniana część wieży choć pochodzi z XVIII wieku, prawdopodobnie nie odbiega znacząco od podobnych konstrukcji średniowiecznych. O wysokiej wartości zabytku świadczy okazały szczyt wschodni z wyważonym układem w formie rozwiniętego typu warmińskiego, a także mniejszy szczyt zakrystii. Warte uwagi jest również podwyższenie kamiennych murów korpusu cegłą, w celu poprowadzenia tynkowanego fryzu. Cenne są zachowane wewnątrz kościoła malowidła ścienne. Obecnie kościół funkcjonuje pod wezwaniem Matki Boskiej Różańcowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.