Historia
Kościół św. Jana w Dzietrzychowicach (Dittersbach) najpewniej wzniesiony został w ostatniej ćwierci XIII wieku. Wraz ze wsią należał on do szpitala w Żaganiu, który w 1292 roku Konrad żagański uwolnił od ciężarów finansowych. Jego budowa zapewne miała miejsce po ugruntowaniu lokacji wsi, przeprowadzonej w okresie kolonizacji przygranicznych terenów śląsko – łużyckich za rządów Henryka Brodatego.
W 1326 roku Henryk Żagański sprzedał dobra dzietrzychowickie wraz z prawem patronatu nad kościołem rodzinie von Kelbichen, z kolei w 1384 roku czynsze w Dzietrzychowicach sprzedane zostały wraz z prawem patronatu żagańskiemu klasztorowi augustianów. Nieco wcześniej, w 1376 roku, wzmiankowany był w źródłach pisanych miejscowy pleban, a kolejny odnotowany został w 1399 roku. W późnym średniowieczu kościół powiększono o zakrystię i wieżę, być może z fundacji możnego rodu Promnitzów, od połowy XV wieku właścicieli części wsi.
W 1520 roku kościół przeszedł w ręce protestantów, którzy użytkowali go do 1668 roku. Po odzyskaniu przez katolików, lub ewentualnie jeszcze pod koniec XVI stulecia, od południa dobudowano kruchtę, przekształcono okna oraz przesklepiono całe wnętrze. W drugiej ćwierci XVII wieku Promnitzowie do zakrystii dostawili kaplicę, następnie wykonano nowe zwieńczenie wieży. Ostatni duży remont kościoła przeprowadzono w 1974 roku.
Architektura
Kościół zbudowano z nieobrobionego kamienia narzutowego jako prostą jednonawową budowlę o układzie typowym dla terenów Śląska w okresie przejściowym między romanizmem a wczesnym gotykiem. Pierwotnie wzniesiono nawę na planie prostokąta z węższym i niższym, czworobocznym prezbiterium po wschodniej stronie. Całość usytuowano na skraju wsi, przy skrzyżowaniu szlaków, w miejscu ogrodzonego cmentarza.
Nawa o wewnętrznych wymiarach 11,1 x 8,1 metra przykryta została płaskim stropem, natomiast prezbiterium o wielkości 7,6 x 5,8 metra zwieńczono drewnianą kolebką. Do środka prowadził ostrołukowy, uskokowy portal w południowej ścianie nawy. Drugi, ale mniejszy wiódł od południa do prezbiterium. Oryginalne okna były bardzo wąskie, o niewielkim prześwicie i szerokim rozglifieniu, zarówno od strony zewnętrznej jak i wewnętrznej. Prawdopodobnie wielkością wyróżniało się okno wschodnie, oświetlające umieszczony za nim ołtarz. Co nieczęste dla wiejskich sakralnych budowli średniowiecznych, kościół posiadał okna w elewacji północnej.
Pod koniec XV wieku lub na początku XVI wieku zbudowana została na osi zachodniej fasady czworoboczna wieża, wzmocniona w narożnikach dwoma ukośnie umieszczonymi przyporami. Pierwotnie zapewne była zwieńczona czterospadowym dachem. Na najwyższym piętrze z każdej strony została rozdzielona dwudzielnymi przeźroczami, mającymi zapewnić dobrą słyszalność dzwonów. Ponadto po północnej stronie prezbiterium wzniesiona została zakrystia przykryta sklepieniem kolebkowym. Jej niska ściana wschodnia została zlicowana z zamknięciem prezbiterium.
Stan obecny
Kościół zachował pierwotne mury obwodowe w pełnej wysokości na całym swym obwodzie. Niestety większość okien została przekształcona w okresie nowożytnym, jedynie w północnej ścianie nawy przetrwały dwa zamurowane otwory wczesnogotyckie, a trzeci w północnej ścianie prezbiterium, widoczny jedynie od strony strychu przybudówek. Na wieży znajduje się dziś nowożytny hełm, wtórnym dodatkiem jest też jej ośmioboczne najwyższe piętro. Całkowicie zmodernizowane zostało wnętrze kościoła, zwieńczone obecnie nowożytnymi sklepieniami i utrzymane w wystroju z XVIII/XIX wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B-G), Wrocław 1990.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.
Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, red. S.Brzezicki, C.Nielsen, Warszawa 2006.