Historia
Dzierżoniów (Reichenbach) prawa miejskie uzyskał przed 1258 rokiem. Miejskie mury obronne zaczęto wznosić pod koniec XIII wieku z polecenia księcia świdnickiego Bolka I. Pierwszy pierścień murów został ukończony na początku XIV wieku, drugi pierścień murów był budowany i rozbudowywany w ciągu XV-XVI wieku wraz z rozszerzaniem się miasta.
W 1336 roku Dzierżoniów uzyskał prawo do wystawiania wart, obsadzania umocnień i strzeżenia bram własną, miejską załogą, a nie jak wcześniej garnizonem książęcym. Był to wyraz zaufania ze strony władcy, ale przede wszystkim wynik trudności płynący ze zbyt szczupłych sił załogi książęcej.
W 1428 roku obwarowania miejskie musiały stawić opór najazdowi wojsk husyckich. Pomimo obrony Dzierżoniów został szybko zdobyty i zniszczony, podobno ocaleć miał jedynie kościół parafialny. Przez kolejne dziesięć tygodni przypadających na okres zimy, husyci mieli stacjonować w mieście, czyniąc z niego punkt wypadowy do dalszych najazdów.
W okresie wojny trzydziestoletniej przed murami miejskimi Szwedzi usypali szańce ziemne, jednak już w XVIII wieku obwarowania Dzierżoniowa, zniszczone i podupadłe w trakcie ostatniego konfliktu, utraciły wartość militarną. Utrzymywano je głównie dlatego, iż magistrat miasta dbał o kontrolę przybywających do miasta, przy czym mury były barierą niezbędną dla pobierania podatku od mąki i mięsa. W 1880 roku po zmianie systemu podatkowego i zniesieniu akcyz, przystąpiono do wyburzania obwarowań, ale w 1903 roku władze rządowe zakazały dalszych prac rozbiórkowych, odrzucając wniosek rady miejskiej chcącej całkowitej rozbiórki obwarowań.
Architektura
Mury miejskie otoczyły miasto na planie zbliżonym do okręgu o powierzchni około 20 ha. Wzniesiono je z miejscowego gnejsu, kamienia o budowie zbliżonej do granitu, a więc gwarantującego najwyższą wytrzymałość i odporność. System obronny składał się z głównego obwodu murów z przełomu XIII i XIV wieku oraz z młodszego zewnętrznego pierścienia murów, fosy i wałów ziemnych. W obręb murów miejskich włączono także obwarowania dwóch leżących naprzeciwko siebie zamków: książęcego usytuowanego przy bramie Świdnickiej i znajdującego się w południowej części miasta, zwanego Homole. Po stronie południowej miasto ochraniała rzeka Piława.
Wewnętrzny, starszy pierścień muru miał około 1-1,2 metra grubości oraz wysokość przekraczającą 7 metrów. Zaopatrzony był pierwotnie w około 30 półkolistych, otwartych w stronę miasta baszt i wysuniętych przed lico muru baszt wykuszowych. Zostały one rozmieszczone równomiernie na całej długości obwodu w odległościach co około 40 metrów, czyli mniej więcej w zasięgu skutecznego strzału z kuszy. Ich zwieńczenie, podobnie jak w kurtynach, miało początkowo formę krenelażu, później przynajmniej w części baszt wieńczonego dachami. Zewnętrzny mur był niższy od wewnętrznego obwodu, posiadł też mniejszą grubość, około 0,8 – 0,9 metra. W jego linii prawdopodobnie nie znajdowały się żadne baszty lub basteje.
Do miasta prowadziły cztery bramy u wylotu czterech głównych ulic wybiegających z placu rynkowego: Świdnicka od strony zachodniej, Wrocławska na północy, Ząbkowicka (lub Piławska) po stronie wschodniej oraz brama prowadząca z miasta ku rzece Piławie na południu zwana Wodopojową. Wszystkie one umieszczone były w wieżach bramnych z przejazdami w przyziemiu i pomieszczeniami dla straży na górnych kondygnacjach.
Stan obecny
Obwarowania Dzierżoniowa zachowały się w około 70 procentach, zwłaszcza od strony południowo-zachodniej, na odcinku pomiędzy nieistniejącymi już bramami Świdnicką i Wodopojową. Spore fragmentu muru obronnego, zarówno wewnętrznego jak i zewnętrznego, widoczne są również w części południowej i wschodniej, choć w większości w stanie dużo niższym niż pierwotny. W ciągu obwarowań przetrwało również 21 baszt wykuszowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Krzywańska A., Dzierżoniów, Warszawa 1984.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.