Historia
Pierwszy kościół w Dzierzgowie zbudowano w 1388 roku z fundacji biskupa płockiego Ścibora z Radzymina, na prośbę Pawła z Dzierzgowa, podkomorzego warszawskiego. W kolejnym stuleciu wzmiankowany był on w 1443 roku. Kolejny kościół mógł zostać zbudowany w 1456 roku z fundacji Pomściborów z Dzierzgowa, sędziów ciechanowskich, choć najczęściej powstanie późnogotyckiej świątyni datuje się na pierwszą ćwierć XVI wieku. Patronat nad nią posiadał ród Jastrzębców Dzierzgowskich herbu Boleść. W okresie nowożytnym kościół remontowano w 1779 i 1851 roku. W 1881 roku przeprowadzono gruntowną renowację, w trakcie której wymieniono ścianę południową, dostawiono kaplicę, wieżę i kruchtę. W trakcie II wojny światowej zabytek został uszkodzony.
Architektura
Kościół późnogotycki zbudowano z cegły w wątku polskim (gotyckim), z użyciem wypalanej do czarnego koloru zendrówki, układanej w regularne romboidalne siatki, a także z pozostawieniem licznych otworów maczulcowych. Jego bryłę utworzyła salowa nawa na planie wydłużonego prostokąta, bez wydzielonego z bryły zewnętrznej prezbiterium. Była to prosta i typowa forma dla wiejskich świątyń z rejonu pobliskich Prus, ale rzadsza na terenach Mazowsza. Jedynymi aneksami kościoła była zakrystia i skarbiec przy wschodniej części ściany północnej.
Fasadę zachodnią oraz elewację wschodnią kościoła ozdobiono trójkątnymi szczytami sterczynowymi, gęsto rozczłonkowanymi tynkowanymi, wąskimi blendami o półkolistych zamknięciach. Podział wertykalny szczytów zapewniły ustawione kątowo filarki przechodzące w sterczyny. Podobne ale mniejsze półszczyty otrzymała zakrystia. Ponadto pod okapem dachu korpusu oraz pod szczytami poprowadzono tynkowany fryz.
Główny portal wejściowy do kościoła usytuowano na osi fasady zachodniej. Wejście z zewnątrz utworzono też do zakrystii, do której prowadził portal umieszczony w półkolistej wnęce obramionej wałkiem. Wnętrze nie zostało podsklepione. Nie wiadomo czy część prezbiterialna była w jakikolwiek sposób wydzielona od części nawowej (przegroda lektorium, poziom posadzki itp.).
Stan obecny
Kościół został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym. Przemurowana została ściana południowa do której dostawiono kaplicę i wieżę, natomiast od zachodu umieszczono neogotycką kruchtę oraz podparto narożniki przyporami. Ponadto powiększono lub przebito całkiem nowe okna w ścianie północnej. Wnętrze korpusu kościoła posiada wystrój współczesny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur in Polen. Romanische und gotische Baukunst zwischen Oder und Weichsel, Petersberg 2015.
Kunkel R.M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2005.