Historia
Pleban w Dziektarzewie, prawdopodobnie urzędujący jeszcze przy drewnianym kościele, wzmiankowany był po raz pierwszy w 1450 roku. Murowany, późnogotycki kościół wzniesiono pod koniec XV lub na początku XVI wieku pod patronatem szlacheckim. W 1516 roku odnotowano w źródłach pisanych, iż Ścibor, rektor kościoła parafialnego, winien przeznaczyć część dochodów parafii na przebudowę, czy też remont kościoła, nie był on więc wówczas jeszcze ukończony, albo doznał jakiś zniszczeń. Na początku XVII wieku w kościele założono nowy, malowany strop, zaś około 1627 – 1633 roku budynek został wyremontowany. Pod koniec XVII stulecia dobudowano boczną kaplicę kolatorską, rozebraną już w połowie XVIII wieku. W 1837 roku świątynię wyremontowano, przekształcając przy okazji otwory okienne. Kolejne remonty miały miejsce w 1884 roku i w 1907 roku, kiedy to dobudowana została kruchta.
Architektura
Kościół zbudowany został w zakolu rzeki Wkry, w północnej części wsi. Powstał jako budowla jednonawowa, z charakterystycznym korpusem o bardzo małej długości, mniejszej niż jego szerokość. Po stronie wschodniej usytuowano węższe, kwadratowe w planie prezbiterium, a po jego północnej stronie zakrystię ze skarbczykiem, nieco zachodzącym na nawę. Mury wzniesiono na kamiennych fundamentach, z cegieł o wątku mieszanym, przy wykorzystaniu wypalanej do czarnego koloru, układanej we wzory zendrówki.
Nawę i prezbiterium opięto w narożnikach uskokowymi przyporami, w większości usytuowanymi pod skosem, za wyjątkiem przypory północno – wschodniej prezbiterium, ułożonej prostopadle do wschodniej ściany, zapewne z powodu jednoczesnego wymurowania prezbiterium i zakrystii (gdyby prezbiterium było starsze miałoby tą przyporę także pod skosem). Elewacje rozdzielone zostały oknami oraz charakterystycznymi dla regionu licznymi otworami maczulcowymi, pozostawionymi po używanych w trakcie budowy drewnianych rusztowaniach. Horyzontalny akcent w zewnętrznych elewacjach wprowadzono umieszczając pod okami dachów tynkowane fryzy, w prezbiterium urwane przed wschodnimi narożnikami.
Ozdobą kościoła były gotyckie szczyty sterczynowe, umieszczone przy fasadzie zachodniej nawy oraz nad ścianą wschodnią prezbiterium. Szczyt wschodni, sześcioosiowy, podzielono na trzy rzędy blend, rozdzielonych tynkowanymi fryzami, przy czym każdą blendę zwieńczono dwoma arkadkami osadzonymi na środkowej, ceglanej konsoli. Szczyt zachodni podzielony został na siedem osi za pomocą kątowo ułożonych filarków rozdzielających trzy rzędy dwułucznych blend. Filarki przedłużono do formy sterczyn, pomiędzy którymi osadzono niewielkie wimpergi z kolistymi otworami wiatrowymi.
Stan obecny
Kościół zachował mury obwodowe nawy, prezbiterium i zakrystii, choć w niektórych miejscach elewacje zewnętrzne zostały przelicowane cegłą maszynową. Kruchta po stronie południowej jest aneksem współczesnym. Zachował się szczyt zachodni nawy, wschodni prezbiterium (częściowo rekonstruowany) oraz półszczyty zakrystii. Niestety okna kościoła zostały znacznie powiększone i przekształcone. Zamurowana arkada po północnej stronie nawy to ślad po usuniętej nowożytnej kaplicy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. św. Katarzyny, R.Małowiecki, nr 272, Dziektarzewo 2000.
Kunkel R.M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2005.