Historia
Pierwszy kościół w Drzewicy został wzniesiony w 1315 roku z fundacji rodu Drzewieckich herbu Ciołek, przy którym sześć lat później arcybiskup gnieźnieński Janisław erygował parafię. Objęła ona oprócz Drzewicy wsie Brudzewice, Dąbrowa, Gaszyce, Strzegowia, Strzeszkowice, Domajowice, Krzezonów, Brzeźniki, Zychorzyn i Nieznamierowice. Około połowy XV wieku w Drzewicy wzniesiono murowany kościół późnogotycki, który konsekrowano w 1460 roku, a w 1462 roku wykończono z fundacji braci Ciołek, kustosza sandomierskiego Mikołaja i prepozyta warszawskiego Jana.
W trakcie reformacji, w latach 1551-1610 kościół znajdował się w rękach kalwinistów. W 1655 roku został ograbiony przez wojska szwedzkie, ale zapewne nie odniósł większych zniszczeń. W latach 1908-1912 został przedbudowany według projektu architekta Jarosława Wojciechowskiego. Zachował on zachodnią część budowli bez zmian, ale wyburzył prezbiterium z zakrystią, przedłużył nawę o dwa przęsła, wzniósł transept oraz wybudował nowe prezbiterium. W latach 1968 – 1972 wykonano gruntowny remont budowli, natomiast w 1978 roku odnowiono stropy w wieży.
Architektura
Kościół zbudowany został na lewym, północnym brzegu rzeki Drzewiczki, po przeciwnej stronie późniejszego zamku. Usytuowano go we wschodniej części osady o typie owalnicy, z zabudową kalenicową skupioną wokół rynku. Przed jego fasadą przebiegał trakt z Opoczna do Odrzywołu. Zapewne w średniowieczu najbliższy teren wokół kościoła był ogrodzony i przeznaczony na cmentarz. Budowla została zorientowana według stron świata.
Późnogotycki kościół składał się z pojedynczej nawy na planie prostokąta, nieco węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej z przyległą od północy zakrystią oraz wieży po stronie zachodniej. Prezbiterium zamknięte było na wschodzie trójbocznie. Przykrywał je dach dwuspadowy o kilku połaciach nad wschodnią częścią, natomiast nawę wysoki i bardzo stromy, charakterystyczny dla późnego gotyku dach dwuspadowy, oparty od zachodu na dwóch półszczytach i trójkątnym szczycie wschodnim. Zakrystię wieńczył daszek jednospadowy.
Wszystkie części kościoła wsparte były od zewnątrz na uskokowych przyporach, a także opięte wydatnym cokołem. Akcent horyzontalny na elewacjach wprowadzały także tynkowane fryzy poprowadzone pod okapem dachów. Elementy ozdobne składały się z układanych w romby cegieł zendrówek oraz z ostrołucznie zamkniętych blend dekorujących szczyt wschodni nawy, półszczyty zachodnie i wieżę. Oświetlenie zapewniały stosunkowo wąskie, ostrołuczne i obustronnie rozglifione okna nawy i prezbiterium, rozmieszczone pojedynczo między przyporami. Elewacja północna zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną była pozbawiona okien.
Wieża posiadała cechy budowli obronnej: kolisty kształt i wąskie otwory szczelinowe, choć jej mury nie uzyskały zbyt dużej grubości, mając w przyziemiu około 0,8 metra. Elewacje zewnętrzne w poziomie dzieliły gzymsy i fryz opaskowy, w pionie blendy ostrołuczne, niektóre z prostokątnymi płycinami. Wejście zachodnie zwieńczone zostało dwoma ostrołucznymi, ślepymi arkadkami. Wnętrze wieży dzieliło się drewnianymi stropami na pięć kondygnacji z czworoboczną, przykrytą kolebką kruchtą w przyziemiu.
Stan obecny
Do czasów współczesnych z późnogotyckiego kościoła zachowała się nawa oraz wieża. Wschodnia część budowli została gruntownie przekształcona na początku XX wieku. Rozbiórce uległo średniowieczne prezbiterium i zakrystia, na miejscu których stoi dziś neogotycki transept z kaplicami i nowe prezbiterium. Przebudowa całkowicie zmieniła gabaryty i układ kościoła. Wewnątrz nawy na północnej ścianie zachowała się gotycka polichromia z połowy XV wieku. Prawdopodobnie średniowieczna jest więźba dachowa nad nawą. Na fasadzie wieży obejrzeć można kamienne płyty z herbami Ciołek i Gryf oraz inskrypcję w języku łacińskim („roku Pańskiego 1462 wielebni Mikołaj kustosz sandomierski i Jan prepozyt warszawski bracia dziedzice Drzewicy polecają się modlitwie”).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny p.w. św. Łukasza Ewangelisty, E.Gwóźdź, nr 723, Drzewica 1999.