Historia
Kościół Wniebowzięcia NMP zbudowany został w latach 1444 – 1447, prawdopodobnie na miejscu starszej, zapewne jeszcze drewnianej świątyni, z inicjatywy arcybiskupa gnieźnieńskiego Wincentego Kota z możnego rodu Doliwów. Fundator znacznie zwiększył jego uposażenie, tworząc prepozyturę i cztery mansjonarie, tak, iż kościół zwano nawet, choć niepoprawnie, kolegiatą. Ponieważ Dębno leżało w granicach diecezji poznańskiej, zgodę na fundację wydać musiał biskup Andrzej z Bnina, który dołożył też swoje dary w postaci dziesięcin. Nastąpiło to w 1447 roku, kiedy to kościół był już zapewne ukończony.
W drugiej połowie XIX wieku do kościoła dobudowana została neogotycka kruchta, a w latach 1853-1854 odnowione zostało wnętrze kościoła. W trakcie kładzenia nowej posadzki zasypano wówczas podziemne krypty. W latach 1900-1910 kościół został gruntownie odrestaurowany przy wprowadzeniu elementów neogotyckich.
Architektura
Kościół powstał jako budowla orientowana względem stron świata, dość duża jak na świątynie wielkopolskie, ale prosta, jednonawowa (11,2 x 25,2 metry), z zamkniętym wielobocznie i nie wydzielonym zewnętrznie z bryły prezbiterium. Budowlę wymurowano z cegły w układzie polskim z okrągłą wieżyczką z boku fasady mieszczącą schody. Do prezbiterium od północy przystawiono zakrystię.
Ściany zewnętrzne kościoła opięte zostały trójuskokowymi przyporami. Przypory w sąsiedztwie dwóch portali: południowego i zachodniego, otrzymały znacznie wydatniejsze kształty od pozostałych, południowa para została dodatkowo zsunięta ku sobie. Strzępia muru na wewnętrznych licach tych skarp skłaniałyby do przypuszczeń, iż pierwotnie planowano tam (a może nawet i zrealizowano) niewielkie, zadaszone kruchty, otwarte do zewnątrz. Wszystkie elewacje kościoła obiegł niski cokół, ponad którym pomiędzy przyporami przepruto wysokie ostrołukowe okna. Całość od strony zewnętrznej osiągnęła elegancką i wysmukłą formę.
Wnętrze podzielonej na cztery przęsła budowli nakryte zostało stropem drewnianym, choć sądząc po licznych przyporach sklepienia były pierwotnie planowane. Ściany otrzymały wewnątrz idealnie gładkie elewacje. Zakrystia zwieńczona została wewnątrz sklepieniem kolebkowym.
Stan obecny
Kościół w Dębnie jest cennym zabytkiem architektury gotyckiej, uchodzącym za prototyp charakterystycznej dla Wielkopolski świątyni fundowanej przez możnowładcze rody, wzór dla całej serii późniejszych podobnych kościołów wznoszonych w prywatnych dobrach. Niestety nowożytne renowacje wprowadziły szereg neogotyckich detali do pierwotnej budowli: maswerki, zwieńczenie wieżyczki schodowej oraz sterczyny nad nową kruchtą.
Spośród najstarszego wyposażenia, w profilowanym portalu prowadzącym z prezbiterium do zakrystii, zachowały się późnogotyckie drzwi dębowe, z okuciami o motywach roślinnych. Przetrwała też kamienna tablica erekcyjna z herbem Doliwa i napisem odnoszącym się do fundacji świątyni oraz późnogotycki obraz z początku XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.