Historia
Wieś Dębno założona została na początku XIV wieku, po tym gdy Władysław Łokietek w 1317 roku nadał niejakiemu Mszczujowi, synowi Zbigniewa, prawo lokacji osady w lesie nad Brzeźnicą. W 1328 roku została ona przeniesiona na prawo magdeburskie, za zgodą biskupa krakowskiego Jana Grota. Nieco wcześniej, w latach 1325 – 1326, w przekazach pisanych dotyczących uiszczania papieskiej dziesięciny, po raz pierwszy odnotowana została miejscowa parafia, przy której musiał funkcjonować pierwszy, być może jeszcze drewniany kościół.
Późnogotycki kościół św. Małgorzaty wzniesiony został w Dębnie na przełomie XV i XVI wieku z fundacji Jakuba z Dębna herbu Odrowąż, kanclerza wielkiego koronnego, ówczesnego właściciela wsi. Prace budowlane rozpoczęto około 1470 roku. Do końca XV wieku zostały one w większości ukończone, choć ostatnie roboty wykończeniowe prowadził na początku XVI wieku kolejny właściciel Dębna, Jakub Szczekocki, a budowlę konsekrował w 1504 roku biskup krakowski Jan.
W okresie nowożytnym kościół był wielokrotnie remontowany i odnawiany. W 1789 roku zbudowano nad wieżą drewnianą, nadwieszaną izbicę. Prace naprawcze prowadzono w 1846 roku, kiedy to między innymi wymieniono gontowe pokrycie dachu i założono nowy strop nad nawą. Kolejny remont miał miejsce w 1853 roku oraz w latach 1899 – 1903. Ponownie wymieniono wówczas stropy nawy, przemurowano szczyty, wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę i dobudowano przedsionek zakrystii. Ostatnie większe prace remontowo – budowlane prowadzono w latach 1957 – 1960.
Architektura
Późnogotycki kościół św. Małgorzaty wzniesiony został z łamanego kamienia łączonego wapienno – piaskową zaprawą. Usytuowano go w północnej części wsi, na niewielkim wzniesieniu opadającym łagodnie po stronie północnej. Utworzony został z pojedynczej nawy na planie prostokąta, do której od wschodu przystawiono węższe, dwuprzęsłowe prezbiterium, a od strony zachodniej czworoboczną wieżę o górnej kondygnacji drewnianej. Prezbiterium zamknięto ścianą prostą, natomiast od północy na wysokości pierwszego przęsła dostawiono niewielką zakrystię. Przy południowej ścianie nawy umieszczona została kruchta.
Wszystkie części kościoła oprócz przedsionka opięte zostały zewnętrznymi, uskokowymi przyporami, w narożach rozmieszczonymi pod skosem. Jedyna usytuowana prostopadle do osi kościoła przypora znalazła się przy południowej ścianie prezbiterium, natomiast po przeciwnej stronie rolę wzmocnienia ścian przejęła zakrystia. Ponadto elewacje kościoła opięte zostały cokołem oraz gzymsem kapnikowym, obejmującymi także przypory. Oświetlenie kościoła zapewniły ostrołuczne, obustronnie rozglifione okna, w większości dwudzielne, smukłe. Nieco szerszym oknem trójdzielnym wyróżniona została wschodnia ściana prezbiterium, przez którą słońce padało na ołtarz główny. Portale południowe do nawy i kruchty oraz prowadzący do zakrystii otrzymały profilowane, ostrołucznie zamknięte przejścia, ujęte schodkowymi obramieniami, przy czym portal kruchty dodatkowo zwieńczono herbem Odrowąż fundatora budowli. Portale wieży uzyskały nieco prostsze formy, ostrołuczne, bez obramień.
Wnętrze nawy przykryte zostało drewnianym, płaskim stropem. Prezbiterium zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym na wspornikach, natomiast zakrystię kolebką. Nawę z prezbiterium połączono ostrołucznie zamkniętą arkadą tęczy o sfazowanej archiwolcie osadzonej na profilowanych gzymsach impostowych. W zachodniej części korpusu umieszczono emporę patronacką, do której dostęp zapewniały schody osadzone w specjalnie pogrubionym północnym murze nawy.
Stan obecny
Kościół św. Małgorzaty pomimo nowożytnych interwencji w architekturę budynku, zachował do dnia dzisiejszego późnogotycki charakter. Od pierwowzoru różni się aneksem dostawionym do zakrystii i nawy, dość udanie naśladującym formy oryginalnych partii budowli, a także przemurowanymi szczytami. Neogotycka jest również wieżyczka na sygnaturkę na kalenicy dachu. Wewnątrz współczesna jest polichromia ścienna, nowożytny strop w nawie oraz większość wyposażenia. Z pierwszej ćwierci XVI wieku pochodzi późnogotycki tryptyk.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny p.w. św. Małgorzaty, M.Grabski, nr 2108, Dębno 1998.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, województwo krakowskie, zeszyt 3, powiat brzeski, red. J.Szablowski, Warszawa 1951.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.