Historia
Kościół we wsi Dąbie (niem. Gersdorf) zbudowany został w XIII wieku, być może z fundacji rodu Schöneichów, właścicieli miejscowych dóbr, którzy pełnili także patronat nad świątynią. W 1376 roku osada odnotowana została w źródłach pisanych pod nazwą Geradivilla, która zastąpiła wcześniejszą słowiańską po lokacji na prawie niemieckim. W XV wieku kościół został powiększony o wieżę i zakrystię. Do pierwszej połowy XVI wieku służył katolikom, natomiast po przejściu ówczesnych właścicieli wsi, von Knobelsdorffów, a także mieszkańców osady na protestantyzm, kościół stał się zborem ewangelickim. Dokonano wtedy przystosowania wnętrza do wymogów nowej liturgii. W czasie wojny trzydziestoletniej z pierwszej połowy XVII wieku budowla uległa dewastacji. Naprawy przeprowadzono w 1674 roku, przy czym dach nawy został obniżony a zakrystia podwyższona. Kolejne prace budowlane miały miejsce w XIX wieku, gdy przekształcono okna, a następnie po 1945 roku, gdy gospodarzami zabytku zostali ponownie katolicy.
Architektura
Kościół zbudowany został z kamienia eratycznego i rudy darniowej, na planie wydłużonego prostokąta o nieregularnym przebiegu murów, wielkości około 21,8 x 9,3 metra. Prezbiterium nie zostało wydzielone zewnętrznie z bryły, zakończonej na wschodzie ścianą prostą, ale w późnym średniowieczu od strony zachodniej dostawiono czworoboczną w planie wieżę wielkości 7,5 x 6,2 metra, stosunkowo masywną jak na wiejską świątynię. Od strony północnej korpusu dobudowana została jednokondygnacyjna zakrystia o wymiarach 6,2 x 4,4 metry.
Pierwotne elewacje kościoła były surowe, pozbawione zdobień oraz podziałów (przypory, lizeny). Rozdzielały je wąskie, prawie szczelinowe okna o obustronnych rozglifieniach, prawdopodobnie przeprute jedynie od południa i wschodu, zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną. Portale wejściowe znajdować się mogły w ścianach bocznych, a także w elewacji zachodniej. Wnętrze korpusu kościoła nie zostało podsklepione. Nie wiadomo czy część prezbiterialna był wydzielona przegrodą lektorium lub zaakcentowana różnicą wysokości posadzki.
Późnośredniowieczna wieża uzyskała bardzo surowy wygląd, zbliżony bardziej do budowli obronnych, niż do późnogotyckich budowli sakralnych. Jej elewacji zewnętrznych nie ozdobiono żadnymi blendami, fryzami lub gzymsami, a okna nawet na najwyższej kondygnacji, gdzie znajdowały się dzwony, utworzono bardzo małe. Ostrołuczny, uskokowy portal wejściowy w przyziemiu osadzono nietypowo w ścianie południowej zamiast zachodniej.
Stan obecny
Kościół zachował mury obwodowe korpusu z przełomu romanizmu i wczesnego gotyku, a także późnogotycką wieżę i zakrystię. Niestety całkowicie zmodernizowano większość okien korpusu, powiększonych do wyjątkowo dużych rozmiarów. Relikty jednego pierwotnego okna, obecnie zamurowanego, widoczne są mniej więcej pośrodku ściany południowej. Ponadto w okresie nowożytnym podwyższona została zakrystia, która dziś po otynkowaniu ma bezstylową formę, a kalenica dachu korpusu założona jest dużo niżej, przez co kościół utracił na strzelistości sylwetki. W czterospadowym dachu wieży umieszczone są współczesne lukarny, współczesny jest wystrój wnętrza. Obecnie budowla funkcjonuje pod współczesnym wezwaniem Najświętszego Serca Pana Jezusa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół fil. p.w. Najświętszego Serca Jezusowego, S.Kowalski, nr 674, Dąbie 1998.
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Die Kunstdenkmäler des Kreises Crossen, Bd. 6, Teil 6, Berlin 1921.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.