Historia
Kościół w Czarże (Scharnese, Czernsee, Scharnense, Czarz), wsi wymienianej w źródłach pisanych już w 1222 roku, zbudowany został między drugą a trzecią ćwiercią XIV wieku. W 1285 roku, gdy mistrz krajowy Prus, Konrad von Thierberg, nadał majątki feudalne w Czarże wdowie Kunegundzie Bosel i jej synowi Bartłomiejowi, odnotowano, iż kościół we wsi jeszcze nie istniał. Wspomniany został pisemnie dopiero w 1445 roku.
Kościół (zwłaszcza wieża) uległ zniszczeniu w trakcie wojen polsko – szwedzkich, lecz jeszcze w tym samym XVII wieku został odbudowany z inicjatywy rodzin Mortęskich i Działyńskich. W 1800 roku przeprowadzono jego remont a w 1881 roku gruntowną renowację. Ostatnie prace budowlano – remontowe prowadzono w 1972 roku.
Architektura
Kościół został wzniesiony na planie prostokąta o wymiarach 24,1 x 13,8 metra, jako budowla salowa bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, z dostawioną na osi elewacji zachodniej czworoboczną wieżą wielkości 7,1 x 8,5 metra i zakrystią przy ścianie północnej. Zarówno wieżę jak i nawę wzmocniono w narożnikach przyporami.
Dekoracje budowli ograniczały się do gotyckiego szczytu wschodniego przedzielonego sześcioma blendami w układzie piramidalnym, fryzu pod okapem dachu, oraz urozmaicenia ścian wzorem z ciemniejszych, mocno wypalanych cegieł. Bardziej wyszukaną formę uzyskały również ostrołukowe, uskokowe okna oraz uskokowy portal zachodni w przyziemiu wieży, utworzony przy użyciu profilowanej cegły.
Wnętrze oświetlane było czterema oknami od południa, z których trzy zgrupowano w części nawowej, a jedno przebito w części prezbiterialnej, wschodniej. Od wschodu prawdopodobnie pierwotnie znajdowało się jedno okno na osi kościoła, zaś od północy umieszczono okulus o profilowanym ościeżu. Pomimo zastosowania narożnych przypór szeroka przestrzeń korpusu nie była podsklepiona.
Stan obecny
Kościół zachował się w dobrym stanie i byłby wspaniałym przykładem prostej, niewielkiej średniowiecznej świątyni wiejskiej, gdyby nie dobudowana w latach 70-tych XX wieku modernistyczna, betonowa nadbudowa średniowiecznej podstawy wieży, skutecznie oszpecająca cały budynek. W okresie nowożytnym przekształcono okno północne oraz przebito nowe w ścianie wschodniej. Wewnątrz kościoła najcenniejszym zabytkiem jest gotycka pieta z pierwszej połowy XV wieku, a także pochodząca z tego samego okresu granitowa kropielnica.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Kulm, red. J.Heise, Danzig 1887.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.