Historia
Klasztor wraz z kościołem św. Marcina (obecnie Nawiedzenia NMP) założony został około 1358 roku przez księcia Siemowita III i jego żonę Eufemię opawską, dla sprowadzonych do Ciechanowa ojców augustianów. Siemowit III prosił o zgodę na fundację trzech klasztorów już dwa lata wcześniej, kiedy to za pośrednictwem cesarza Karola IV określił, że osadzi ich w Rawie i Warszawie. Miejsce trzeciej fundacji zostało sprecyzowane dopiero później, gdy wybór padł na Ciechanów, który w połowie XIV obdarzony został też przez księcia prawem targu. Klasztor zapewne miał być czynnikiem wspomagającym rozwój osady targowej, obdarzonej przywilejem miejskim za rządów księcia Janusza I.
Konwent ciechanowski należał do prowincji bawarskiej augustianów z siedzibą w Ratyzbonie. Przypuszczalnie przez całe średniowiecze żyli oni w Ciechanowie w drewnianych zabudowaniach. Murowany, późnogotycki kościół klasztorny zbudowano dopiero w pierwszej ćwierci XVI wieku. Między innymi w 1509 roku odnotowano w źródłach pisanych legaty na jego budowę, nie wiadomo jednak kiedy został konsekrowany.
Pod koniec XVI wieku konwent ciechanowski wszedł w okres rozkładu. Biskup płocki Wojciech Baranowski relacjonował w 1595 roku, że w ciechanowskim klasztorze nastąpiło rozluźnienie obyczajów i upadek życia zakonnego. W klauzurze mieszkać miał tylko jeden zakonnik, przy czym w podobnym stanie znajdować się wówczas miały wszystkie polskie klasztory augustianów. W XVII wieku konwent ciechanowski nadal miał problemy z dyscypliną. W 1622 roku księża i świeccy wnieśli pismo z oskarżeniami o liczne skandale przeciw ojcu Pawłowi z Przedborza, w 1628 roku kapituła pozbawiła głosu przeora Jana Starczewskiego z powodu niedbalstwa w rządach konwentem, a nadużyć finansowych dopuścił się przeor Paweł Kwaskowski.
Klasztor był kilkukrotnie niszczony, szczególnie w XVII stuleciu podczas potopu szwedzkiego. W czasie odbudowy kościoła klasztornego zostały rozebrane kaplice czy też nawy boczne, zamurowano arkady i usunięto gotyckie sklepienie, a ostrołukowe okna zostały zastąpione przez prostokątne. Wzniesione zostały też nowe, murowane zabudowania klauzury. Od końca XVII wieku następował ponowny rozwój klasztoru, funkcjonującego aż do kasacji po powstaniu styczniowym w 1864 roku. Odtąd dawny kościół klasztorny należał do miejscowej parafii.
Architektura
Zespół klasztorny został usytuowany przy ówczesnym placu targowym, w południowo – zachodniej części Ciechanowa, na południe od kościoła farnego. Po translokacji miasta na początku XV wieku o około 900 metrów w stronę północną, bliżej zamku, konwent znalazł się daleko od rynku miejskiego. Składał się z kościoła klasztornego oraz zabudowań klauzury i zapewne licznych budynków pomocniczych, gospodarczych.
Późnogotycki kościół klasztorny wzniesiony został jako ceglana, trójnawowa bazylika lub budowla jednonawowa z dwoma bocznymi, symetrycznymi kaplicami. Od wschodu umieszczono dwuprzęsłowe prezbiterium, nieco węższe od nawy głównej, zakończone ścianą prostą. Jego wysokie mury wzmocnione były przyporami, pomiędzy którymi umieszczono ostrołukowe okna. Fasadę zachodnią i elewację wschodnią wieńczyły gotyckie szczyty, z których ten drugi rozdzielony był kątowymi filarkami, pomiędzy którymi utworzono cztery rzędy gęsto rozmieszczonych, zgrupowanych parami blend. Wejście do kościoła wiodło od zachodu poprzez niewielką kruchtę.
Elewacje zewnętrzne kościoła charakteryzowały się gęsto rozmieszczonymi otworami maczulcowymi, pozostawionymi po używanych w czasie budowy rusztowaniach. Konstruowano je wokół wznoszonego budynku, tworząc co 1,5-2 metry wkopywane w ziemię słupy, do których przywiązywano równolegle do muru belki poziome. Na belkach tych opierano jeden ze skrajów legarów, tzw. maczulców, prostopadłych do muru. Skraj drugi spoczywał natomiast na budowanym murze. Po wzniesieniu wyższych partii muru otwory maczulcowe zamurowywano, albo też, jak w przypadku kościoła ciechanowskiego, pozostawiano.
Po północnej stronie prezbiterium usytuowano sklepioną zakrystię ze skarbczykiem. Prowadził do niej portal umieszczony w wysokiej wnęce, zwieńczony podwójnym łukiem ostrym. Podobny portal umieszczono w wejściu do skarbca. Sklepienie zakrystii otrzymało formę gwiazdy czteroramiennej z żebrami przewodnimi. W skarbcu założono sklepienie ośmiopolowe oparte na gurtach.
Stan obecny
Późnogotycki kościół klasztorny zachował pierwotny układ przestrzenny jedynie częściowo, nie przetrwały bowiem kaplice czy też nawy po bokach jego korpusu. Co więcej całkowicie przekształcone zostały otwory okienne. Niektóre zamurowano (np. duże okno wschodnie prezbiterium), przebito natomiast całkiem nowe, czworoboczne. Częściowo zachował się szczyt wschodni, pozbawiony obecnie sterczyn. Wewnątrz kościoła zachowało się sklepienie w zakrystii i skarbczyku. Średniowieczne zabudowania klasztorne nie istnieją.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Górczyk W.J., Topografia sakralna Ciechanowa do roku 1600, „Bieżuńskie Zeszyty Historyczne”, 30/2016.
Kunkel R.M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2005.
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Mazowsza i Podlasia, Warszawa 2010.