Historia
Pierwszy, zapewne drewniany jeszcze kościół we wsi Chotel funkcjonował już w pierwszej połowie XIV wieku, gdyż w latach 1325 – 1327 odnotowany został jego pleban o imieniu Paulus. Kościół późnogotycki, pierwotnie pod wezwaniem św. Stefana, wybudowany został w latach 1440-1450 na miejscu wcześniejszego, z fundacji kronikarza, duchownego i dyplomaty Jana Długosza. Poważny remont o którym wspomniały nowożytne kroniki miał miejsce w 1645 roku, kolejny przeprowadzono w połowie XIX wieku i w 1892 roku. Dostawiono wtedy piętrową, neogotycką kruchtę od zachodu. Po drugiej wojnie światowej, w 1947 roku, kościół został gruntownie odnowiony.
Architektura
Kościół zabudowano na wzgórzu, od strony zachodniej opadającym stromymi skarpami, na ogrodzonym terenie cmentarza, z furtą od strony południowej. W połowie XV wieku była to budowla jednonawowa na planie zbliżonym do kwadratu, z węższym i niższym prezbiterium, zamkniętym na wschodzie ścianą prostą, do którego od północy dostawiono wąską zakrystię. Ponadto przy południowej ścianie nawy usytuowano kwadratową kruchtę.
Od strony zewnętrznej elewacje kościoła opięte zostały przyporami, w narożach umieszczonymi pod skosem. Mury posadowiono na stosunkowo wysokim, profilowanym cokole, obwiedziono gzymsem kapnikowym na wysokości parapetów okiennych oraz gzymsem pod okapem dachu. Oświetlenie zapewniły ostrołucznie zamknięte, obustronnie rozglifione okna, przy czym zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną elewacja północna pozbawiona została jakichkolwiek otworów (mogło to wynikać z ówczesnej symboliki i przesądów utożsamiających północ z siłami zła lub ze względów praktycznych, z powodu małej ilości słonecznego światła od strony północnej). Wejście utworzono w profilowanych portalach: do kruchty i wewnątrz kruchty. Trzecim portalem skomunikowano prezbiterium z zakrystią.
Dwuspadowe dachy prezbiterium i nawy ograniczono przy krótszych ścianach trójkątnymi szczytami. Zachodni szczyt rozczłonkowano pięcioma ostrołukowymi blendami, wschodni prezbiterium trzema płycinami. Ponadto oba zwieńczono kamiennymi krzyżami.
Wewnątrz nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną, profilowaną w archiwolcie arkadą tęczy. Zarówno nawę, prezbiterium jak i kruchtę przykryto sklepieniami sieciowymi, z żebrami spiętymi zwornikami o dekoracyjnych, herbowych formach (Orzeł Kazimierzowski, Wieniawa i Dębno). Przy wschodniej ścianie prezbiterium umieszczono kamienne sakrarium z maswerkowym baldachimem, zwieńczone pinaklami i kwiatonami, a w ścianie południowej osadzono profilowaną wnękę.
Stan obecny
Kościół jest jedną z najbardziej urokliwie położonych średniowiecznych, wiejskich budowli sakralnych na terenie południowej Polski, przez co tym większa szkoda, że od zachodu jego bryłę zdominowała brzydka, neogotycka kruchta. Nowożytny jest również cokół, wymieniony w XIX wieku. Ciekawostką jest umieszczony na południowej kruchcie zegar słoneczny. Wewnątrz oprócz wyposażenia ruchomego nowożytna jest empora zachodnia w nawie i sklepienie w zakrystii. Na uwagę zwracają trzy zachowane gotyckie portale, czy sklepienia sieciowe wraz z płaskorzeźbionymi zwornikami. Widoczna jest gotycka wnęka południowa, natomiast wschodnie sakrarium przysłania nowożytny ołtarz. W kruchcie nad portalem znajduje się kamienna tablica erekcyjna z przedstawieniem Marii z Dzieciątkiem w asyście św. Stefana i Hieronima, obrzeżona majuskułowym napisem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.