Historia
Kościół św. Wawrzyńca zbudowany został w 1599 roku w Knurowie, jako tamtejsza świątynia parafialna, wzniesiona na miejscu starszej budowli sakralnej odnotowanej w źródłach pisanych w 1305 i 1447 roku. Pierwsza wzmianka zapisana została w księdze fundacji biskupstwa wrocławskiego, zawierającej spis wszystkich wsi zobowiązanych do płacenia daniny na rzecz biskupstwa, późniejsza natomiast w spisie parafii płacących dziesięcinę. Nie odnotowano by najstarszy kościół knurowski został zniszczony przez pożar, możliwe więc, iż uznano go za zbyt mały lub przebudowa spowodowana była rozkładem związanym z upływem czasu.
W okresie reformacji późnogotycki kościół przejęty został przez protestantów. Przed 1679 rokiem utracił samodzielność i został przyłączony wraz z sąsiednim Krywałdem do parafii w Gierałtowicach, co mogło być spowodowane wyludnieniem okolicznych trenów z powodu wojny trzydziestoletniej lub zmianami wprowadzonymi przez reformację. W 1755 roku odnowiona została wieża kościoła, co uwieczniono datą i nazwiskiem plebana na łożysku dzwonu. Po raz kolejny prace budowlane prowadzono przy niej w 1857 roku, kiedy to miała zostać rozebrana i wzniesiona od nowa za cenę 278 talarów przez mistrza ciesielskiego Mateusza Pindura z Chudowa.
W miarę wzrostu liczby parafian w 1915 roku reaktywowano w Knurowie parafię, a drewniany kościół, który uznano za zbyt mały, postanowiono zamknąć i wybudować nową murowaną świątynię. Niszczejący drewniany kościół w latach 1935 – 1938 zdemontowano i celem lepszej ochrony przeniesiono do Chorzowa. Na zakończenie translokacji jego wnętrze pokryto polichromiami oraz dokonano ponownej konsekracji. W 1968 roku dach kościoła pokryty został nowym gontem.
Architektura
Kościół pierwotnie usytuowany był w centralnym punkcie wsi, na wyniosłości terenu, wśród drzew przykościelnego cmentarza oraz w pobliżu stawu. Wzniesiony został z drewna modrzewiowego, w konstrukcji zrębowej, z ułożonych poziomo wieńców z prostokątnych w przekroju bierwion, łączonych w narożach (węgłach) na jaskółczy ogon, a następnie pobitych gontem. Wieża utworzona została w konstrukcji słupowej. Jej pochyłe ściany, podobnie jak elewacje pozostałych części budowli pokryto gontem i szalowaniem.
Nawa zbudowana została na planie zbliżonym do kwadratu, prezbiterium zamknięte zostało trójbocznie. Umieszczona po przeciwnej stronie nawy wieża utworzona została na planie czworoboku. Przy prezbiterium usytuowana została zakrystia, zaś przy ścianie wzdłużnej nawy niewielka, zapewne wtórna kruchta. Kościół pierwotnie był orientowany względem stron świata, posiadał też typową dla wiejskich budowli sakralnych gradację wysokości od najwyższej wieży na zachodzie po najniższe prezbiterium na wschodzie.
Nawa i prezbiterium nakryte zostały osobnymi dachami dwuspadowymi, jednokalenicowymi, pokrytymi gontem, o typowych dla gotyku stromych połaciach. Pochyłe ściany wieży zwieńczono izbicą na dzwony i dachem czterospadowym. Wnętrze kościoła przykryte było płaskimi stropami. Oświetlenie zapewniały okna przebite od strony południowej, podczas gdy w ścianie północnej nawy otworów pierwotnie nie było. Wierzono bowiem, że północ należy do sił zła i nie należy się na nią otwierać. Być może też rolę odgrywały względy praktyczne, jako że z tamtej strony ilość światła słonecznego była najmniejsza.
Stan obecny
Kościół posiada dziś układ przestrzenny i bryłę sprzed przeniesienia z Knurowa, choć w trakcie odbudowy wymienione miało zostać około 60% znajdującego się w złym stanie drewna (gontowe okrycie, część więźby dachowej oraz część zrębu nawy). Ponadto przekształcona została część detali architektonicznych. Odznaczające się dekoracyjnymi formami portale nawiązują ogólnie do gotyku, ale pochodzą z lat 30-tych XX wieku. Okna zapewne były powiększane, przebito też nowe od północy. Z wystroju pierwotnego wnętrza zachowała się gotycka rzeźba Pięknej Madonny z Knurowa pochodząca z 1420 roku oraz rzeźba św. Anny Samotrzeciej i św. Wawrzyńca, obecnie znajdujące się w Muzeum Archidiecezjalnym.
pokaż kościół św Wawrzyńca na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny św. Wawrzyńca, D.Głazek, nr 742, Chorzów 1995.
Gwioździk M., Sontag M., Kościółek św. Wawrzyńca. Świątynia i jej dzieje w Knurowie i w Chorzowie, Chorzów 2008.
Kubik J., Kościoły drewniane na Śląsku, Gliwice 2018.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler des Reg. Bezirks Oppeln, Breslau 1894.