Historia
Początki zamku sięgały lat 50-tych XIV wieku, przy czym nie znalazł się on jeszcze na liście warowni z 1353 roku, wymieniającej budowle przekazane przez Bolka II bratanicy Annie, poślubionej wówczas przyszłemu cesarzowi Karolowi IV. Pierwsza wzmianka źródłowa dotycząca zamku pojawiła się natomiast w 1364 roku, gdy odnotowano go pod nazwą Kinast (później też Chynast, Kynast). Prawdopodobnie więc ufundowany został pomiędzy tymi datami przez księcia świdnicko-jaworskiego Bolka II i był jednym z elementów systemu fortyfikacji granic księstwa.
Po śmierci Bolka II w 1368 roku, przypuszczalnie z nadania księżnej Agnieszki, zamek trafił w ręce rycerza Gotsche Schoffa młodszego. Pochodził on z mało znaczącej łużyckiej rodziny, jednak na skutek politycznej i ekonomicznej kariery wyniósł swój ród do grona najznaczniejszych na Śląsku. Piastował urząd podstarościego wrocławskiego, a potem świdnicko – jaworskiego, dzięki czemu powiększył dobytek o kilkadziesiąt osad i kilka zamków. W 1393 roku z jego inicjatywy biskup wrocławski Wacław zatwierdził fundację na zamku ołtarza św. Jerzego i Katarzyny, w tym samym też roku Gotsche wystawił na zamku swój pierwszy dokument. „Z Chojnika” pisał się od 1403 roku, choć równie często przebywał na swym zamku Gryf. Prawdopodobnie pod koniec XIV wieku Gotsche przeprowadził pierwszą przebudowę Chojnika.
W późniejszych latach XV wieku zamek znajdował się w rękach kolejnych pokoleń Schaffgotschów, którzy w drugiej połowie tamtego stulecia rozbudowali obwarowania zamku dolnego. Wiadomo, iż przybywali oni często na Chojnik, ale główną siedzibą mieszkalną był wówczas zamek Gryf, na którym w XVI wieku prowadzono intensywne prace modernizujące zabudowania rezydencjonalne. Dla odmiany XVI-wieczne prace budowlane na Chojniku choć dodały elementy renesansowe, bardziej skupiały się na elementach obronnych i przystosowały warownię do użycia broni palnej. Być może spowodowane były one strachem jaki zapanował w 1529 roku przed najazdem tureckim. Nieco później, około lat 60-tych XVI wieku zbudowana została wielka basteja na zamku dolnym, zaś w latach 1588-1589 na zlecenie Johana Ulricha cieśla Jakob Liewig podwyższyć miał bergfried szachulcową, ośmioboczną nadbudówką i zwieńczyć cebulastym hełmem.
Jeszcze w pierwszej połowie XVII wieku zamek przedstawiał wartość militarną. W 1639 roku wymieniony został przez stany księstwa jako jedna z górskich warowni zdatna do wyposażenia i obsadzenia garnizonem, a w 1648 roku został wzmocniony nowożytnym bastionem poniżej bramy dolnej i nowym budynkiem bramnym. Niestety niedługo później kres zamku przyniosła burza, która w 1675 roku spowodowała po uderzeniu piorunem wielki pożar. Budowla stała się ruiną której nigdy nie odbudowano, choć bardzo wcześnie, już na przełomie XVII i XVIII zaczęła być wykorzystywana jako cel wycieczek i element uatrakcyjniający krajobraz.
Architektura
Zamek wzniesiony został na górze o wysokości 627 metrów n.p.m., której południowo – wschodnie zbocze zabezpieczyło go 150 metrowej wysokości urwiskiem. Został zbudowany z łamanego kamienia miejscowej skały granitowej, zaś detale architektoniczne wykonano z czerwonego piaskowca.
Najstarszą częścią założenia był zamek górny z okrągłą wieżą od wschodu i niewielkim domem zachodnim o wymiarach 9,6 x 8,5 metra, wpisanym w mury kurtynowe. Otaczająca dziedziniec od północy kurtyna była prosta, południowa zaś z powodu ukształtowania terenu załamana, nadająca założeniu nieregularności. Budynek mieszkalny był dostępny z poziomu dziedzińca oraz z ganku obiegającego mury na wysokości 9 metrów, połączonego z poddaszem. Wewnątrz mieścił trzy kondygnacje: piwnicę służącą za spiżarnię, przyziemie o funkcjach gospodarczych i mieszkalne piętro. Na parterze ściany zachodniej i pierwszym piętrze ściany południowej posiadał on wykusze latrynowe. Wieżę o funkcji bergfriedu zaopatrzono w trzy kondygnacje. W przyziemiu mieściła ona wąskie, okrągłe pomieszczenie przykryte stropem, a na pierwszym piętrze wzniesiono sklepioną komorę, w której znajdowało się pierwotne wejście do budowli. Konstrukcję wieńczyła galeria obronna otaczająca hełm. Usytuowany między wieżą a budynkiem mieszkalnym dziedziniec zaopatrzony był w zbiornik na wodę deszczową.
Prawdopodobnie w czwartej ćwierci XIV wieku północny wjazd rozbudowano w czworoboczne przedbramie, stykające się z bergfriedem od strony północnej. Zostało ono podzielone na dwie części tak, że po południowo – wschodniej stronie powstało sklepione krzyżowo pomieszczenie, a od strony północno – zachodniej ciąg komunikacyjny. W późniejszym okresie XV stulecia przedbramie podwyższono i zaopatrzono w krenelaż, a cały zamek górny został otoczony zewnętrznym, niższym murem o owalnym zarysie.
W początkach XV wieku Gotsche Schoff ufundował nad wjazdem kaplicę św. Jerzego i Katarzyny, w okresie późnogotyckim, około drugiej połowy XV wieku, ozdobionej na ścianie północnej wykuszem, osadzonym ponad wjazdem do zamku górnego. Stanowił on trójboczne zamknięcie partii ołtarzowej. Podwieszono go na profilowanej konsoli, wyżej zaś ozdobiono trzema herbami i przepruto wąskimi oknami zwieńczonymi trójliściami, przy czym najwyższe liście zamknięte zostały późnogotyckimi łukami w ośle grzbiety. Wewnętrzna część kaplicy przykryta została sklepieniem krzyżowo – żebrowym osadzonym we wnęce wykutej w murze. Wydzielało ono dwa wąskie przęsła z żebrami opartymi na przyściennych lizenach obwiedzionych profilowaniem w kształcie wałków. Żebra oprofilowano wklęśnie, a więc w stylistyce późnogotyckiej, oraz spięto zwornikami, na których umieszczono wizerunki głowy anioła i herb Schoffów. Część nawowa kaplicy musiała się znajdować w dobudowanej od strony dziedzińca drewnianej budowli.
W końcu XV wieku po stronie północnej powstało zbliżone do trójkąta podzamcze (zamek dolny), otoczone fortyfikacjami z cylindryczną wieżą od północy i łupinową basztą w narożu północno – wschodnim (otwartą od strony dziedzińca). Wzdłuż kurtyn wzniesiono zabudowania mieszkalne i gospodarcze, a na dziedzińcu stanął kamienny pręgierz. Brama w murze zachodnim prowadziła na kolejny podwórzec po stronie zachodniej na którym znajdowały się stajnie zamkowe z wykutym w skale poidłem dla koni oraz zbiornikiem na wodę o głębokości 10 metrów. W pierwszej połowie XVI wieku podzamcze obwiedzione zostało drugą linią muru z basteją po stronie wschodniej okalającą starszą narożną wieżę łupinową.
Stan obecny
Zamek zachowany jest w postaci trwałej ruiny, z główną wieżą zamku górnego, ścianami obwodowymi i działowymi budynków mieszkalnych, dwoma pierścieniami murów i XVI-wieczną basteją, bez wielu późniejszych zniekształceń. Jedyne XIX-wieczne prace budowlane zabezpieczyły mury, dokonały przebudowy i adaptacji na schronisko północnej bastei, wstawiły schody do wieży, a w latach 90-tych udostępniono metalowe schody w budynku zamku górnego i ganek straży wokół murów. Schronisko na zamku funkcjonuje do dziś, ponadto Chojnik jest siedzibą bractwa rycerskiego, odbywa się tu także jeden z największych w Polsce turniejów kuszniczych „O Złoty Bełt Zamku Chojnik”. Godziny otwarcia i ceny biletów sprawdzić można na stronie zamku tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Boguszewicz A., Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku, Wrocław 2010.
Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki i dwory obronne w Sudetach. Tom II, księstwo jaworskie, Wrocław 2009.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.