Historia
Kościół w Chociwlu (Freienwalde) po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1376 roku, jako budowla sakralna pod patronatem możnego rodu Wedlów, choć już w 1338 roku wspominani byli miejscowy pleban Jan i wikariusz Marcin, obaj występujący jako świadkowie na akcie lokacyjnym miasta. Budowę gotyckiego, murowanego kościoła rozpoczęto w pierwszej połowie XV stulecia od wzniesienia prezbiterium, które prawdopodobnie przez jakiś czas samotnie pełniło rolę funkcje sakralne. W drugiej połowie XV stulecia, około 1460 roku, powstał korpus nawowy i wieża, a na przełomie XV i XVI wieku zakrystia i przybudówki (kaplice) przy elewacjach północnej i południowej korpusu.
Od 1530 roku kościół znajdował się we władaniu protestantów, po tym jak ustanowiono luterańskiego kaznodzieję a miejscowy pleban, który nie uznawał nowego obrządku, wygnany został do klasztoru w Marianowie. Nowa forma kultu spowodowała stopniową wymianę średniowiecznego wyposażenia kościoła, zastępowanego nowożytnym. Zapewne zmienił się też wystrój budowli w związku z odmiennymi wymaganiami nowego kultu.
Wielokrotnie przeprowadzano remonty świątyni, między innymi w 1782, 1817, 1819 i 1824 roku. Gruntowne prace renowacyjne miały miejsce w latach 1867-1868 i 1871 roku. Już jednak w 1875 roku zniszczone zostało w trakcie wichury zwieńczenie wieży, odbudowane w zmienionej formie dwa lata później. W 1913 roku wymalowano wnętrze, a w 1932 roku ponownie remontowano wieżę. Od 1945 kościół ponownie stał się świątynią katolicką, funkcjonującą pod nowym wezwaniem Matki Boskiej Bolesnej.
Architektura
Kościół zbudowany został z niewielkiej ilości obrobionego w bloki kamienia granitowego, wykorzystanego do budowy fundamentów oraz cokołu, który miał chronić wyższe, ceglane partie murów przed wilgocią gruntu. Korpus wzniesiono na planie czteroprzęsłowego, trójnawowego prostokąta w układzie halowym. Od zachodu poprzedzony został masywną, czworoboczną w planie wieżą. Pierwotnie jej wysokość sięgała trzech cylindrycznych blend na fasadzie zachodniej, była więc niska i przysadzista, podwyższona została o mniejszą kondygnację pod koniec średniowiecza. Po stronie wschodniej kościół zamknęło dwuprzęsłowe prezbiterium, zakończone trójbocznie oraz w całości wzmocnione zewnętrznymi przyporami. Od zachodu otrzymało ono ozdobiony blendami szczyt, świadczący o czasowym samodzielnym funkcjonowaniu prezbiterium, które później przysłonięte zostało korpusem. Od północy w drugiej połowie XV wieku lub w XVI wieku dostawiono do chóru zakrystię. Korpus powiększono natomiast o rząd niskich kaplic, od strony północnej na przełomie XV i XVI wieku, a od południa pod koniec XVI stulecia.
Elewacje zewnętrzne korpusu nawowego i prezbiterium wzmocniono przyporami, pomiędzy którymi przebito ostrołukowe otwory okienne, przeważnie trójdzielne, o profilowanych ościeżach. Na wysokości ławy okiennej prezbiterium poprowadzono gzyms, zaś poniżej wschodniego okna na osi umieszczono trzy nisze: jedną kolistą i dwie flankujące ją zamknięte łukami półkolistymi, o sfazowanych ościeżach. Środkową ozdobiono wałkiem. Ponadto pod okapem korpusu i prezbiterium poprowadzono tynkowany fryz, w prezbiterium przedzielany na wysokości przypór. W przyziemiu wieży utworzono od północy i południa boczne prześwity, jej elewacje zaakcentowano natomiast licznymi blendami. Pośród nich charakterystyczne były blendy trójdzielne z kołami osadzonymi w ostrołukach, wzorowane na blendach wieży kościoła NMP w Stargardzie. Pozostałe blendy zamknięto trójkątnymi wimpergami. Sześcioma blendami ułożonymi piramidalnie ozdobiony został również szczyt zakrystii, a jedenastoma blendami, pierwotnie ostrołucznymi, szczyt wschodni korpusu.
Do środka kościoła prowadził portal południowy, trójuskokowy, zaopatrzony w podwójne laskowanie i sfazowany. Od północy umieszczono portal ozdobiony trzema rzędami trójlistnych kształtek, a od zachodu z przestrzeni podwieżowej wiódł portal wykonany z pięciolistnej kształtki flankowanej przez dwie fazy i dwa wałki. Arkada południowa wieży ozdobiona została sześcioma rzędami pięciolistnych kształtek ułożonych w regularnie mieszane warstwy kształtek glazurowanych i ceglanych. Dodatkowo ostrołuk arkady zaopatrzony został w ceglaną opaskę z glazurowaną cegłą. Przy arkadzie północnej od zewnątrz wmurowano cegłę, której główka wykonana została w formie gwiazdy powleczonej brązową glazurą. Wewnątrz arkady znajdował się pas tynku z wyciskanym motywem czterolistnej koniczyny. Pomiędzy arkadami, nad przejazdem umieszczono opory tarczowe, ale sklepień nigdy nie zrealizowano.
Wnętrze korpusu nawowego podzielono na trzy nawy, rozdzielone przez dwa rzędy ośmiobocznych filarów ozdobionych w narożach wałkami, podpierających sklepienie gwiaździste, ośmioramienne w nawie głównej i krzyżowo – żebrowe w nawach bocznych. Dwa przęsła prezbiterium, choć większe od nawy głównej, przykryto sklepieniami gwiaździstymi o takim samym rysunku jak w nawie. Pierwotnie wnętrze prezbiterium kościoła ozdobione było późnogotyckimi polichromiami, przedstawiającymi między innymi św. Weronikę, rycerstwo w zbrojach i z bronią oraz roślinne wici.
Stan obecny
Kościół zachował gotycki układ i bryłę, w trakcie nowożytnych renowacji przekształcona została jedynie część detali architektonicznych. Najbardziej rzucającą się w oczy od zewnątrz zmianą są dobudowane cztery szczyty na najwyższej kondygnacji wieży, zwieńczonej neogotycką wieżyczką. Ponadto przemurowano część okien, w otworach prezbiterium wymieniono kształtki obramień, przemurowano portal północny w zakrystii, a także zdeformowano jej ozdobny szczyt, który został obniżony. Część blend wschodniego szczytu korpusu zamknięto w XIX wieku łukami odcinkowymi na miejscu ostrołucznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Katalog zabytków powiatu stargardzkiego, red. M.Majewski, tom 1, Stargard 2010.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Satzig, Stettin 1908.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.