Historia
Wieś Chlebowo (późniejsze Klebow) pojawiła się w źródłach pisanych już w 1187 roku, jako część własności szczecińskiego kościoła św. Jakuba. W 1212 roku książę Bogusław II zatwierdził przekazanie części wsi opactwu cystersów w Kołbaczu, dokonanego przez niejakiego Tessemera, syna Priebego. Pozostałą część osady zakonnicy nabyli w 1237 roku.
Kościół w Chlebowie najprawdopodobniej zbudowany został w połowie XIV wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa o nim odnotowana została w 1356 roku. Patronat nad nim pełnić wówczas mieli cystersi kołbaccy. W 1364 roku wspomniany został pleban o imieniu Mateusz, w 1449 roku odnotowano kilka wikarii, zaś w 1490 roku wspomniano dwóch wikarych, Petrusa Karina i Mateusza Roleke. Być może za urzędowania tych ostatnich, około końca XV wieku, do kościoła dobudowana została wieża oraz dokonano częściowej przebudowy kościoła (szczyty, artykulacja wewnętrznych elewacji).
W 1534 roku kościół przejęty został przez protestantów, co zapewne wiązało się z pierwszymi nowożytnymi zmianami w wystroju budowli. Ponadto patronat przeszedł w ręce domeny książęcej z powodu sekularyzacji opactwa w Kołbaczu. W latach XVII i XVIII stulecia stopniowo wymieniano wyposażenie na barokowe (ambona, dzwon, precjoza, ołtarz). W drugiej połowie XIX wieku prowadzono remonty kościoła, ale w trakcie działań wojennych drugiej wojny światowej zabytek uległ zniszczeniu. Odbudowę przeprowadzono dopiero w 1998 roku, po czym budowli nadano nowe wezwanie św. Huberta.
Architektura
Kościół usytuowano w osadzie położonej na skraju Puszczy Bukowej, na terenie nawsia, ujętego od wschodu i zachodu wiejskimi drogami. Powstał jako prosta, orientowana względem stron świata budowla salowa, założona na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 22,3 x 12,2 metra, do którego u schyłku średniowiecza dobudowano czworoboczną więżę na rzucie zbliżonym do kwadratu wielkości 7,5 x 7 metrów. Kościół wzniesiono z cegły układanej w wątku wendyjskim (naprzemiennie dwie wozówki i jedna główka zwrócone ku licu), na fundamentach z kamieni granitowych. Z nieregularnych kamieni narzutowych utworzono też najniższą kondygnację wieży, wyżej wykonaną z drewna. Mury kościoła osiągnęły grubość od 0,7 do 1 metra.
Ściany kościoła wzmocniono od zewnątrz przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. Przy elewacjach wzdłużnych korpusu przypory umieszczono niesymetrycznie, zapewne z powodu ich wtórnego dostawiania, mającego zapobiegać pochylaniu się ścian. Wszystkie elewacje korpusu opięto horyzontalnie wysokim gzymsem cokołowym, wysuniętym i przykrytym ceglanym daszkiem z okapem. Ponadto na wszystkich elewacjach pozostawiono regularnie rozmieszczone otwory maczulcowe po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach.
Szczególnie bogato opracowano elewację północną kościoła, pierwotnie zapewne bezokienną. W górnej części umieszczono tam rząd gęsto rozmieszczonych blend, przerwanych jedynie profilowanym wałkami i wklęskami, ostrołukowym portalem, osadzonym w dużej, ślepej arkadzie. Elewacja południowa rozdzielona została wąskimi, ostrołucznymi oknami o profilowanych wklęskowymi uskokami ościeżach, a także dwoma profilowanymi, ostrołucznymi, szeroko rozglifionymi portalami. Wszystkie portale osadzono w pogrubionych partiach murów, ujętych w narożach filarkami o profilowanych krawędziach. W elewacji wschodniej umieszczono dużej blendę na osi, być może będącą pierwotnie oknem. Rzadko spotykanym elementem był profilowany, ostrołukowy otwór z maswerkowym zwieńczeniem, znajdujący się po lewej stronie, umieszczony na wysokości gzymsu który z jego powodu specjalnie zakrzywiono. Otwór ten zapewne pełnił funkcję tzw. wnęki jałmużniczej.
Spośród dwóch ceglanych szczytów najbardziej rozbudowaną formę tradycyjnie otrzymał wschodni. Udekorowano go układem półkolistych, dwułucznych i kolistych, rozmieszczonych piramidalnie blend. Jego zwieńczenie utworzyły symetrycznie rozmieszczone pinakle. Elewacja zachodnia i wieńczący ją szczyt od strony zewnętrznej otrzymały o wiele prostszą formę, gładką i bez podziałów, natomiast od wnętrza część szczytową podzielono gęsto rozmieszczonymi wnękami o odcinkowych zamknięciach.
Szczególnie bogaty wystrój jak na wiejską świątynię urządzono we wnętrzu korpusu kościoła, gdyż wszystkie elewacje rozczłonkowane zostały rzędem profilowanych uskokami wnęk o łukach półkolistych lub ostrych, posiadających nieznacznie zróżnicowane szerokości. W ścianach dłuższych umieszczono rzędami po siedem wnęk, w krótszych po trzy, ale w ścianie wschodniej na osi umieszczono dwie blendy jedną nad drugą, obie zamknięte łukami odcinkowymi. W narożniku północnym osadzono wnękę sakramentarium, a w narożniku południowym blendę wnęki jałmużniczej. Nawa pierwotnie nakryta była płaskim, drewnianym stropem.
Stan obecny
Murowane części kościoła znajdują się dziś w formie uzyskanej na skutek odbudowy z końca XX wieku. Dawną wieżę postanowiono wówczas przekształcić na zakrystię, pozostawiając murowaną dolną część bez partii drewnianej. Korona ścian kościoła musiała zostać przemurowana i wzmocniona żelbetowym wieńcem a ściany spięte stalowymi, ażurowymi belkami. Szczyt wschodni został odnowiony, przemurowano też i wzmocniono część z przypór. Jednak pomimo zniszczeń i nowożytnych modyfikacji chlebowski kościół pozostaje jedną z ciekawszych wiejskich budowli sakralnych w regionie. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachowały się dwa okna południowe, arkadowe blendy na ścianie północnej, gzyms cokołowy, trzy portale wejściowe do nawy, rozczłonkowane wnękami elewacje wewnętrzne, a także unikalny otwór jałmużniczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół rzym. kat. fil. pw. św. Huberta, K.Kalita-Skwirzyńska, nr 2661, Chlebowo 2002.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.