Historia
Wieś Chlebowo (niem. Klebow) pojawiła się w źródłach pisanych już w 1187 roku, jako część własności szczecińskiego kościoła św. Jakuba. W 1212 roku książę Bogusław II zatwierdził przekazanie części wsi opactwu cystersów w Kołbaczu, dokonanego przez niejakiego Tessemera, syna Priebego. Pozostałą część osady zakonnicy nabyli w 1237 roku.
Murowany kościół w Chlebowie najprawdopodobniej zbudowany został w połowie XIV wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa o nim odnotowana została w 1356 roku. Patronat nad nim pełnić wówczas mieli zakonnicy cysterscy z Kołbacza. W 1364 roku w przekazach pisemnych wspomniany został pleban o imieniu Mateusz, w 1449 roku odnotowano kilka wikarii, zaś w 1490 roku wspomniano dwóch wikarych, Petrusa Karina i Mateusza Roleke. Być może za urzędowania tych ostatnich, około końca XV wieku, do kościoła dobudowana została wieża oraz dokonano częściowej przebudowy kościoła (szczyty, artykulacja wewnętrznych elewacji).
W 1534 roku kościół przejęty został przez protestantów, co zapewne wiązało się z pierwszymi nowożytnymi zmianami w wystroju budowli. Ponadto patronat przeszedł w ręce domeny książęcej z powodu sekularyzacji opactwa w Kołbaczu. W latach XVII i XVIII stulecia stopniowo wymieniano wyposażenie na barokowe (ambona, dzwon, precjoza, ołtarz). W drugiej połowie XIX wieku prowadzono remonty kościoła, ale w trakcie działań wojennych drugiej wojny światowej zabytek uległ zniszczeniu. Odbudowę przeprowadzono dopiero w 1998 roku, po czym budowli nadano nowe wezwanie św. Huberta.
Architektura
Kościół usytuowano w osadzie położonej na skraju Puszczy Bukowej, na terenie nawsia, ujętego od wschodu i zachodu wiejskimi drogami. Powstał jako prosta, orientowana względem stron świata budowla salowa, założona na planie wydłużonego prostokąta o wymiarach 22,3 x 12,2 metra, do którego u schyłku średniowiecza dobudowano czworoboczną więżę na rzucie zbliżonym do kwadratu wielkości 7,5 x 7 metrów. Kościół wzniesiono z cegły układanej w wątku wendyjskim (naprzemiennie dwie wozówki i jedna główka zwrócone ku licu), na fundamentach z kamieni granitowych. Z nieregularnych kamieni narzutowych utworzono też najniższą kondygnację wieży, wyżej wykonaną z drewna. Mury kościoła osiągnęły grubość od 0,7 do 1 metra.
Ściany kościoła wzmocniono od zewnątrz przyporami, w narożnikach usytuowanymi pod skosem. Przy elewacjach wzdłużnych korpusu przypory umieszczono niesymetrycznie, zapewne z powodu ich wtórnego dostawiania, mającego zapobiegać pochylaniu się ścian. Wszystkie elewacje korpusu opięto horyzontalnie wysokim gzymsem cokołowym, wysuniętym i przykrytym ceglanym daszkiem z okapem. Ponadto na wszystkich elewacjach pozostawiono regularnie rozmieszczone otwory maczulcowe po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach.
Szczególnie bogato opracowano elewację północną kościoła, pierwotnie zapewne bezokienną. W górnej części umieszczono tam rząd gęsto rozmieszczonych blend, przerwanych jedynie profilowanym wałkami i wklęskami, a także ostrołukowym portalem osadzonym w dużej, ślepej arkadzie. Elewacja południowa rozdzielona została wąskimi, ostrołucznie zamkniętymi oknami o profilowanych wklęskowymi uskokami ościeżach, a także dwoma profilowanymi, ostrołucznymi, szeroko rozglifionymi portalami. Wszystkie portale osadzono w pogrubionych partiach murów, ujętych w narożach filarkami o profilowanych krawędziach. W elewacji wschodniej umieszczono dużej blendę na osi, być może będącą pierwotnie oknem. Rzadko spotykanym elementem był profilowany, ostrołukowy otwór z maswerkowym zwieńczeniem, znajdujący się po lewej stronie, umieszczony na wysokości gzymsu który z jego powodu specjalnie zakrzywiono. Otwór ten zapewne pełnił funkcję tzw. wnęki jałmużniczej lub był przeznaczony dla trędowatych.
Spośród dwóch ceglanych szczytów, na których oparty został dwuspadowy dach, najbardziej rozbudowaną formę tradycyjnie otrzymał wschodni. Udekorowano go układem półkolistych, dwułucznych i kolistych, rozmieszczonych piramidalnie blend. Jego zwieńczenie utworzyły symetrycznie rozmieszczone pinakle. Elewacja zachodnia i wieńczący ją szczyt od strony zewnętrznej otrzymały o wiele prostszą formę, gładką i bez podziałów, natomiast od wnętrza część szczytową podzielono gęsto rozmieszczonymi wnękami o odcinkowych zamknięciach.
Szczególnie bogaty wystrój jak na wiejską świątynię urządzono we wnętrzu korpusu kościoła, gdyż wszystkie elewacje rozczłonkowane zostały rzędem profilowanych uskokami wnęk o łukach półkolistych lub ostrych, posiadających nieznacznie zróżnicowane szerokości. W ścianach dłuższych umieszczono rzędami po siedem wnęk, w krótszych po trzy, ale w ścianie wschodniej na osi umieszczono dwie blendy jedną nad drugą, obie zamknięte łukami odcinkowymi. W narożniku północnym osadzono wnękę sakramentarium, a w narożniku południowym blendę wnęki jałmużniczej. Nawa pierwotnie nakryta była płaskim, drewnianym stropem.
Stan obecny
Murowane części kościoła znajdują się dziś w formie uzyskanej na skutek odbudowy z końca XX wieku. Dawną wieżę postanowiono wówczas przekształcić na zakrystię, pozostawiając murowaną dolną część bez partii drewnianej. Korona ścian kościoła musiała zostać przemurowana i wzmocniona żelbetowym wieńcem a ściany spięte stalowymi, ażurowymi belkami. Szczyt wschodni został odnowiony, przemurowano też i wzmocniono część z przypór. Jednak pomimo zniszczeń i nowożytnych modyfikacji chlebowski kościół pozostaje jedną z ciekawszych wiejskich budowli sakralnych w regionie. Spośród średniowiecznych detali architektonicznych zachowały się dwa okna południowe, arkadowe blendy na ścianie północnej, gzyms cokołowy, trzy portale wejściowe do nawy, rozczłonkowane wnękami elewacje wewnętrzne, a także unikalny otwór jałmużniczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół rzym. kat. fil. pw. św. Huberta, K.Kalita-Skwirzyńska, nr 2661, Chlebowo 2002.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.