Historia
Kościół św. Marcina w Cesarzowicach (Zeiserwitz) zbudowany został około połowy XIII wieku. Wzmianka z 1217 roku wspomniała wieś „Scizerovici” należącą jeszcze do kościoła w Ujeździe Górnym, natomiast w 1276 roku poświadczony został kościół cesarzowicki. Po raz kolejny jego istnienie odnotowano w 1353 roku, gdy był uposażony trzema łanami ziemi.
Kościół powiększony został w XV wieku o zakrystię i górną część wieży, natomiast w początkach XVI wieku pod prezbiterium utworzono kryptę do której w 1519 roku złożono ciało Jorga Kreiszlewicza. W XVIII stuleciu, po 1730 roku, dobudowano nowożytną już kaplicę południową. Przekształcono też wówczas okna i przepruto nowe wejście od zachodu, zamurowując jednocześnie stare otwory. W 1966 roku przeprowadzono renowację kościoła.
Architektura
Kościół zbudowany został z nieobrobionego, miejscowego kamienia, na niewielkim wzniesieniu w pobliżu wiejskiej drogi. Otrzymał formę jednonawowej budowli z węższym i niższym, czworobocznym prezbiterium po stronie wschodniej oraz z czworoboczną wieżą na osi fasady zachodniej, początkowo niezbyt wysoką, niewiele przewyższającą mury nawy (o ile nie posiadała drewnianego zwieńczenia). Całość była budowlą prostą, typową dla późnoromańskiej architektury sakralnej na śląskiej wsi, wyróżniała się jedynie wieża zachodnia, w XIII wieku rzadko stawiana już w pierwszym etapie prac budowlanych.
Prezbiterium posiadało wielkość 5,6 x 5,3 metra i zwieńczenie w postaci sklepienia krzyżowego z żebrami spiętymi kamiennym zwornikiem. Wieża otwarta była wewnątrz na przestrzeń nawy o wymiarach 9,4 x 6,8 metra, w której znajdowała się empora. Nawę przykrywał drewniany strop. Wnętrze kościoła oświetlały średniej wielkości, półkoliście zamknięte i obustronnie rozglifione okna. Wejście prowadziło poprzez lekko ostrołukowy portal przepruty pośrodku południowej ściany nawy. Nie istniało wejście do wieży od strony zewnętrznej, jej przyziemie nie pełniło więc roli kruchty.
W okresie późnego średniowiecza, wykorzystując już cegłę, nadbudowano wieżę zachodnią oraz wzniesiono po północnej stronie prezbiterium zakrystię, przykrytą sklepieniem o formie ostrołukowej kolebki. W wieży umieszczono dwa szczelinowe otwory (jeden w części XIII-wiecznej i jeden w części nadbudowanej) oraz większe okna dwudzielne, wychodzące na każdą stronę najwyższej kondygnacji na której zawieszono dzwony.
Stan obecny
Kościół zachował się praktycznie w całości, lecz nowożytne przekształcenia spowodowały, iż nawa oraz prezbiterium w dużej części zatraciły średniowieczne cechy stylistyczne. Okna zostały powiększone, portal południowy zamurowany, a od południa do prezbiterium dostawiono aneks kaplicy. Co więcej bryła zabytku zniekształcona została znacznym obniżeniem dachu nawy (ślady oryginalnego położenia połaci widoczne są na wschodniej elewacji wieży). Przetrwało natomiast oryginalne sklepienie w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości B-G), Wrocław 1990.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889.