Historia
W 1270 roku w źródłach pisanych odnotowany został pleban imieniem Albertus, urzędujący we wsi Cerkwica (niem. Zirkwitz), przy zapewne drewnianym kościele, związanym z cysterskim klasztorem w Białobokach, a od 1287 roku z żeńskim klasztorem w Trzebiatowie. W XIV wieku wieś nadana została rycerskiemu rodowi von Wodtke, następnie przeszła w ręce rodziny Ostenów.
Murowany kościół w Cerkwicy zbudowany został na początku XV wieku, przy czym prace prowadzono dość długo w dwóch fazach (wpierw dolna część murów z systemem arkadowych wnęk, a następnie górne partie ze szczytami i zakrystia). Przypuszczalnie pod koniec XV wieku dobudowana została jeszcze wieża o konstrukcji murowano – drewnianej.
Od czasów reformacji kościół był w posiadaniu protestantów, którzy przekształcili jego wnętrze do potrzeb nowego kultu. W 1778 roku wykonano prace wzmacniające podmurówkę wieży, zaś w XIX wieku w trakcie remontu zabezpieczono mury kościoła żelaznymi kotwami. Także dobudowana została wówczas kruchta. Podczas II wojny światowej zabytek uniknął zniszczeń. Po jej zakończeniu powrócił pod nowym wezwaniem w ręce katolików.
Architektura
Kościół usytuowano na górującym nad wsią wzniesieniu. Pierwotnie miał on formę salową na planie orientowanego względem stron świata prostokąta, z zakrystią po wschodniej stronie ściany północnej. Do końca XV wieku nie posiadał wieży. Dobudowana w okresie późnego gotyku dzwonnica wzniesiona została na kamienno – ceglanej, czworobocznej podstawie, nad którą osadzono część drewnianą. Wszystkie mury korpusu świątyni wykonano z cegły dużego formatu, układanej w nieregularnym wątku i łączonej wapienną zaprawą.
Mury kościoła wzmocniono od zewnątrz przyporami, mimo iż wnętrze przykryto drewnianym stropem, a nie sklepieniami. Elewacje ujęto ponadto gzymsem dzielącym horyzontalnie ściany wzdłużne na dwie części. Wertykalnie ściana południowa pierwotnie rozczłonkowana była na cztery części, z każdą po jednym gotyckim oknie. Ściana północna posiadała podobne rozczłonkowanie przyporami, ale tylko na trzy części. Utworzono w nich dwa gotyckie okna i uskokowy, ostrołukowy portal wejściowy. Elewacja wschodnia pierwotnie posiadała tylko jedno, centralnie przeprute, gotyckie okno o uskokowym ościeżu z ostrołucznym zamknięciem.
Cały korpus kościoła przykryto wysokim, dwuspadowym dachem o stromo nałożonych połaciach, opartym przy krótszych bokach na trójkątnych szczytach. Tradycyjnie szczególnie bogatą formę otrzymał szczyt wschodni, całkowicie pokryty dekoracją w postaci lancetowatych blend, między którymi osadzono dwie blendy okrągłe. Oryginalnie z krawędzi szczytu wyrastały sterczyny.
Stan obecny
Do chwili dzisiejszej zachował się gotycki korpus kościoła oraz murowana podstawa wieży, obie te części ze śladami licznych przemurowań i uzupełnień. Obecna górna partia wieży pochodzi z czasów nowożytnych, podobnie jak kruchta po stronie południowej nawy. Niestety kruchta zakłóciła pierwotny układ południowej elewacji korpusu, podobnie układ elewacji wschodniej zaburzony został przez przebicie dwóch dodatkowych nowożytnych okien. Na ścianie północnej widać ślady dobudówki, pierwotnej, niezachowanej zakrystii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, W.Łopuch, nr 3051, Cerkwica 1997.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenberg, Stettin 1914.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.