Historia
Kościół św. Katarzyny w Bytowie zbudowano prawdopodobnie przed krzyżacką lokacją miasta w 1346 roku, gdyż już w 1329 roku pojawiły się pierwsze wzmianki o proboszczu bytowskim, niejakim Enslansie. Na przełomie XIV i XV wieku korpus nawowy powiększono o nawę południową.
Do początków drugiej połowy XVI wieku świątynia służyła katolikom. W 1557 roku została przekazana przez księcia pomorskiego Barnima IX protestantom. W 1614 roku dzięki donacji księcia Fryderyka II przeprowadzono prace remontowe, prawdopodobnie po których ukończeniu kościół uzyskał nowe wezwanie św. Małgorzaty. Około roku 1640, kiedy to ziemia bytowska włączona została pod panowanie władców polskich, świątynię ponownie przekazano katolikom.
Na przestrzeni wieków kościół był wielokrotnie niszczony przez pożary i ograbiany. Katolicy po odzyskaniu świątyni w 1640 roku musieli ją odbudować ze zniszczeń spowodowanych przez mający miejsce w 1629 roku pożar. Po raz kolejny świątynia spłonęła w wyniku pożaru wywołanego przez Szwedów w 1656 roku, po którym odbudowano ją w 1690 roku. Wyburzono wówczas średniowieczne wieloboczne zamknięcie i przedłużono kościół ku wschodowi, łącznie z zakrystią i nowo powstałym aneksem południowym.
Na początku XVIII wieku Bytów zniszczył kolejny wielki pożar, na skutek którego z kościoła pozostały jedynie zniszczone mury korpusu i wieży. Odbudowę przeprowadzono do 1716 roku na fundamentach starego kościoła, pozostawiając jedynie pierwotną wieżę. W latach 1893-1894 przeprowadzono gruntowny remont, ale po raz kolejny prawie całkowitą destrukcję przyniósł 1945 rok, kiedy to budowla w wyniku działań wojennych została niemal doszczętnie zniszczona. Wypalone mury korpusu rozebrano w latach 60-tych XX wieku.
Architektura
Kościół wzniesiono z cegieł na podmurówce z kamienia polnego, pośrodku niedużego placu rynkowego. W połowie XIV wieku był budowlą dwunawową z prezbiterium nie wydzielonym zewnętrznie z bryły, zakończonym od strony wschodniej wieloboczną apsydą. Układ korpusu kościoła był niesymetryczny, bowiem nawa południowa była ponad dwukrotnie szersza niż wąska nawa północna, co wskazywałoby, iż planowano wznieść korpus trójnawowy, ale z nieznanych powodów początkowo zamierzenia tego nie zrealizowano.
Od wschodniej strony nawy północnej, na styku z częścią prezbiterialną, usytuowana była niewielka zakrystia, podobnie jak część prezbiterialna zamknięta na wschodzie trzema ścianami. Od zachodu, na osi nawy południowej wzniesiono czworoboczną wieżą, charakteryzującą się surowymi elewacjami, za sprawą których przypominała budowlę obronną. Z całego kościoła jedynie wieloboczna część prezbiterialna opięta była przyporami, pozostałe elewacje pozostawiono nierozczłonkowane. Wewnątrz nawy rozdzielały ośmioboczne w przekroju filary i jeden półfilar przyścienny po stronie zachodniej.
Na przełomie XIV i XV wieku kościół rozbudowano o nawę południową, która uzyskała wymiary zbliżone do nawy północnej (zarówno pod względem długości jak i szerokości), dzięki czemu korpus nabrał w planie symetrycznych kształtów. Nową nawę oddzielono od nawy głównej czworobocznymi filarami i dwoma półfilarami po stronie wschodniej i zachodniej. Po stronie wschodniej nawę południową zamknięto ścianą prostą.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwała jedynie gotycka wieża, w której obecnie prezentowane są zabytki archeologiczne, pochodzące z prac wykopaliskowych prowadzonych na terenie Pomorza i ziemi bytowskiej. Relikty korpusu nawowego i prezbiterium widoczne są tylko w postaci zarysu murów fundamentów oraz podstaw filarów międzynawowych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kajkowski K., Szczepanik P., Kościół p.w. św. Katarzyny w Bytowie w świetle źródeł archeologicznych, „Nasze Pomorze”, nr 14, Bytów 2012.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Die Kreise Bütow und Lauenburg, Stettin 1911.