Historia
Kościół farny Bystrzycy Kłodzkiej, pierwotnie pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela, zaczęto budować w drugiej połowie XIII wieku, kiedy to wzniesione zostały dwa zachodnie przęsła prezbiterium. Dwunawowy korpus dobudowany został dopiero w trzeciej tercji XIV stulecia. W 1475 roku kościół spustoszony został na skutek pożaru, lecz odbudowa stała się okazją do powiększenia świątyni o późnogotycką trzecią, południową nawę, przedłużenia prezbiterium o wieloboczne zamknięcie i aneks przy prezbiterium. Następnie w 1497 roku założono sklepienie nad prezbiterium, a być może około 1511 roku dostawiono kruchtę południową.
W 1565 roku kościół, już od kilku lat noszący nowe wezwanie św. Michała, przejęty został przez społeczność protestancką. W związku z odmiennymi wymaganiami nowego kultu w świątyni rozpoczęła się wymiana wystroju i wyposażenia, między innymi w 1585 roku nad nawą południową zainstalowano emporę. W 1624 roku kościół powrócił w ręce katolików i został poddany remontowi. Kolejne prace remontowe prowadzone miały być w 1676 roku.
Budowla była wielokrotnie niszczona pożarami. W czasach nowożytnych odnotowane zostały one w 1753, 1800 i 1823 roku. W 1793 roku od północy przystawiono zakrystię, natomiast w latach 1914 – 1915 prowadzono o wiele szerzej zakrojone prace budowlane, w trakcie których rozebrano wieżę, przedłużono korpus i wzniesiono nową wieżę z kruchtą. Na zakończenie przebudowy kościół konsekrowano w 1916 roku.
Architektura
Kościół usytuowano w północno – zachodniej części miasta, w narożniku utworzonym przez blisko przebiegające miejskie mury obronne. W średniowieczu ostatecznie osiągnął formę asymetrycznej budowli o trójnawowym korpusie (pierwotny dwunawowy korpus z XIV wieku oraz nawa południowa z drugiej połowy XV wieku) z mocno wydłużonym prezbiterium, od końca XV wieku zamkniętym na wschodzie wielobocznie (sześć boków dziesięcioboku). Po zachodniej stronie znajdowała się wieża na rzucie prostokąta, umieszczona nie na osi ale zlicowana ze ścianą północną korpusu (na osi nawy północnej). Od południa do prezbiterium dostawiono zamknięty trójbocznie aneks, połączony z kruchtą. Od północy być może znajdowała się zakrystia.
Kościół od strony zewnętrznej opinały przypory, w narożach usytuowane pod skosem. Mury rozdzielały obustronnie rozglifione, ostrołucznie zamykane okna, niektóre, jak w zamknięciu prezbiterium, z kamiennymi okładzinami. Elewacje posadowiono na cokole, prawdopodobnie nie zastosowano gzymsów kapnikowych. Wejście do kościoła wiodło od zachodu, ale główne portale musiały być usytuowane po stronie południowej, gdzie wychodziły na drogę skierowaną ku miejskiemu rynkowi. Jeden portal znajdował się w bocznej nawie późnogotyckiej, drugi w kruchcie przy aneksie.
Starsza część korpusu dzielona była na dwie nawy za pomocą dwóch ośmiobocznych filarów osadzonych na wysokich cokołach, pomiędzy którymi rozpostarto wysokie, profilowane arkady. Późnogotycką, niższą, czteroprzęsłową nawę południową otwarto do wnętrza arkadami przeprutymi w pierwotnym murze obwodowym. Nawę północną i środkową, a więc najstarszą część korpusu, połączono z prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy. Aneks południowy zwrócono ku prezbiterium dwiema ostrołukowymi arkadami.
Korpus nawowy przykryty był sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, trójpodporowymi w przęsłach zachodnich i wschodnich nad nawami północną i środkową, gdzie żebra musiały rozłożyć się po bokach arkady tęczy i wejścia. Sklepieniami krzyżowo – żebrowymi przykryte zostały też wszystkie pozostałe części kościoła, przy czym wieloboczne zamknięcia prezbiterium i południowego aneksu utworzono w formie siedmio- i sześciodzielnej. W narożach przęseł prezbiterium i aneksu umieszczono służki z kapitelami kielichowatymi, w tym pierwszym z opaskami o dekoracji roślinnej. W aneksie żebra jarzmowe i diagonalne oparto na służkach wiązkowych, w zamknięciu prezbiterium na wspornikach ostrosłupowych, niektórych płaskorzeźbionych. Zworniki kościoła posiadały formy koliste, niektóre płaskorzeźbione (maswerkowy czwórliść w aneksie, lew w koronie z rozdwojonym ogonem w kruchcie południowej).
Stan obecny
Kościół został drastycznie przebudowany na początku XX wieku, przez co jego układ przestrzenny w części zachodniej został zniszczony. Przepadła wieża gotycka zastąpiona nowożytną, a korpus nawowy przedłużono o cztery przęsła i neorenesansową kruchtę zachodnią. Nowożytna jest także zakrystia północna, być może wzniesiona na miejscu średniowiecznej. Wewnątrz nowa część korpusu utrzymana została w stylistyce części gotyckiej (filary, arkady, sklepienia). Z pierwotnych detali architektonicznych zachowały się elementy związane ze sklepieniami wschodniej części kościoła (zworniki, wsporniki, służki, żebra, arkady) oraz portal południowy do kruchty (z nieczytelnym napisem i datą 1511). Spośród elementów wyposażenia warto zwrócić uwagę na bogato zdobioną chrzcielnicę z 1577 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Bartnik K., Bystrzyca Kłodzka, Wrocław 1992.
Pilch J., Pilch K., Zabytki Dolnego Śląska, Wrocław 1962.