Historia
Byczyna (Pitschen) została ufortyfikowana około połowy XIII wieku, a zapewne w połowie XIV stulecia kamienny obwód obronny miasta został nadbudowany partią ceglaną. Rozbudowano wówczas także bramę Niemiecką o ceglane przedbramie. W 1431 roku obwarowania nie powstrzymały husytów przed zajęciem i zniszczeniem miasta, dlatego w XVI stuleciu prace nad obwarowaniami były kontynuowane, m.in. wzniesiono wówczas wieżę Piaskową dla wzmocnienia ich obronności. Ponoć pod bramą Polską skapitulował arcyksiążę Maksymilian po przegranej bitwie pod Byczyną w 1588 roku. W czasie wojny trzydziestoletniej miasto zajmowane było kilkukrotnie przez obie walczące strony, co zdegradowało nie tylko zabudowę miejską ale także i przestarzałe już fortyfikacje. W drugiej połowie XIX wieku przestała istnieć korona muru obronnego, ale kurtyn na większości obwodu nie rozebrano.
Architektura
Od około połowy XIII wieku miasto otoczone było pojedynczym pierścieniem kamiennego muru oraz poprzedzającym go przekopem, nie napełnianym wodą. Dodatkowo po północnej stronie miasta rozciągały się moczary. Długość murów wynosiła około 912 metrów. Obiegały one miasto owalnie, linią zbliżoną do elipsy. W połowie XIV wieku mury zostały podwyższone partią ceglaną. Ich przeciętna wysokość od strony zewnętrznej miasta wynosiła wówczas około 5,5 – 7 metrów, a grubość 1,3 – 1,7 metra.
Do miasta prowadziły dwie bramy: Niemiecka od strony zachodniej i Polska od strony wschodniej. Obie zostały umieszczone obok wysokich wież przybramnych, flankujących drogi wjazdowe do miasta na przebiegu dawnego szlaku handlowego. Dodatkowym wzmocnieniem obronności fortyfikacji była, pochodząca z XVI wieku, wieża Piaskowa. Umieszczono ją w południowej części obwodu, przy czym jej możliwości flankujące zostały ograniczone z powodu nie wysunięcia przed lico muru miejskiego.
Wieża Niemiecka wzniesiona została w połowie XIII wieku, jako czworoboczna w planie budowla o wymiarach 5,8 x 5,85 metra i wysokości nie przewyższającej korony muru obronnego (około 6,2-6,7 metra). Wymurowano ją z kamienia łamanego, natomiast górne partie nadmurowano w XIV stuleciu cegłą palcówką układaną w wątku gotyckim. Ceglane elewacje wieży ozdobiono krzyżowymi wzorami z mocno wypalanych zendrówek. Pierwotnie wieżę przykrywał dach namiotowy, poniżej którego przepruto wąskie otwory strzelnicze, oraz po dwa w każdej elewacji półkoliście zamknięte okienka umieszczone w prostokątnych niszach.
Około połowy XIV wieku przed bramą Niemiecką wzniesiono prostokątne w planie przedbramie o wymiarach 6,8 x 9,5 metra (wymiary wnętrza to 4,3 metra szerokości i 8,2 metra długości) i grubości murów 1,2 w partiach bocznych oraz 1,3 w części czołowej. Dostawione zostało ono do północno – zachodniego narożnika wieży Niemieckiej i do muru miejskiego oraz zaopatrzone w dwie przypory występujące na przedłużeniu jego ścian bocznych. Przypory te oprócz wzmacniania ścian pełniły rolę węgarów do osadzenia osi obrotowej mostu zwodzonego, jednocześnie tworząc wnękę zabezpieczającą ewentualne odspojenie podniesionego mostu w przypadku zagrożenia militarnego. Być może przypory służyły również jako podpora do osadzenia w ścianie czołowej przedbramia dzieła obronnego w postaci machikuły nadbramnej.
Wieża Polska zbudowana została także na planie kwadratu na niskim kamiennym cokole i zwieńczona dachem namiotowym. W najwyższej części otrzymała trzy okna łukowe, a poniżej strzelnice. W trakcie gotyckiej rozbudowy bramę Polską poprzedzono przedbramiem o podobnym wyglądzie jak przy bramie Niemieckiej.
Stan obecny
Byczyna zachowała pierwotny pierścień murów obronnych z XIII – XV wieku i trzy wieże: Polską od wschodu, Niemiecką od zachodu i Piaskową od południa. Wieża Niemiecka posiada dziś ostrołukowy przejazd, który przebity został w końcu XIX wieku. Otoczenie zewnętrzne pasa murów jest zróżnicowane. Od północy ma ono najbardziej atrakcyjną formę, w postaci niewielkiego parku z aleją.
pokaż bramę Niemiecką na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.
Romanow J., Fortyfikacje miejskie Byczyny. Wyniki badań archeologiczno-architektonicznych przedbramia przy wieży Niemieckiej w 2009 roku, „Opolski Informator Konserwatorski”, nr 10, Opole 2012.