Historia
Mur obronny w Brześciu zbudowany został zapewne przed rokiem 1332, w miejscu starszych fortyfikacji drewniano – ziemnych, których prawdopodobnie powtórzył obrys. Potwierdzeniem istnienia silnych, a więc zapewne murowanych, fortyfikacji był fakt, iż miasto w latach poprzedzających wymienioną datę kilkakrotnie z powodzeniem odparło szturmy, w tym w 1332 roku wytrzymywało przez kilkanaście dni ataki armii krzyżackiej używającej machin oblężniczych (dlatego wiadomość Jana Długosza o późniejszym powstaniu murów można uznać za mylną).
Budowa miejskich murów obronnych wiązała się z okresem, w którym Brześć pełnił rolę stolicy księstwa za czasów Władysława Łokietka. Za rządów krzyżackich fortyfikacje zostały zapewne wzmocnione, a i później były reperowane. Relacje z XV-XVI wieku opisywały miasto jako otoczone murem i dobrze obwarowane.
W czasie wojny szwedzkiej w 1655 roku średniowieczne mury obronne Brześcia jeszcze stawiały opór nieprzyjacielowi. Zostały one wtedy częściowo zniszczone, co uwieczniono na panoramie z 1657 roku widokiem kilkudziesięciometrowej wyrwy załatanej palisadą. Niemniej w 1670 roku miasto choć opasane ceglanym murem, było spustoszone. Zapewne do jego odbudowy czerpano materiał z przestarzałych już obwarowań. W końcu XVIII wieku istniały jeszcze dwie bramy i resztki muru. Później fortyfikacje uległy niemal całkowitej zagładzie.
Architektura
Obwód murów obronnych zakreślał kształt zbliżony do półkola, opartego prostym odcinkiem o rzekę Zgłowiączkę po stronie zachodniej. Odcinek ten wraz z dwoma narożnikami miasta był najlepiej chronionym naturalnymi warunkami fragmentem Brześcia, pod który podejście utrudniały podmokłe i bagniste tereny. Dodatkowo południowy narożnik wzmacniały obwarowania zamku, połączonego z murem miejskim. Powierzchnia miasta w murach wynosiła około 8,5 ha, a długość linii obwarowań około 1100 metrów.
Mur obronny zbudowany był z cegły na kamiennym fundamencie, miał zaledwie około 1 metra grubości, podobnie jak inne wczesne obiekty obronne północnego regionu Polski. Wysokość muru nie jest znana, wiadomo natomiast, że zwieńczony był blankowanym krenelażem. Jego istnienie wskazywałoby na funkcjonowanie chodnika straży, który musiał być utworzony na drewnianym ganku z powodu zbyt wąskiej korony muru. Od bardziej zagrożonej strony północno – wschodniej, wschodniej i południowej, mur zaopatrzony był w baszty o nieznanej liczbie i rozstawieniu. Natomiast cały zachodni bok miasta od strony rzeki, aż do północnej bramy nie miał żadnych dodatkowych elementów obronnych. Baszty były prostokątne w planie i przewyższały mur o jedną kondygnację. Być może jedna z baszt od północnego – wschodu była znacznie wyższa i masywniejsza niż inne.
Brześć miał od początku istnienia obwarowań dwie główne bramy, leżące na trasie drogi o kierunku południkowym. Brama północna leżała przy jedynej ulicy wylotowej w tym kierunku, blisko zespołu klasztornego dominikanów. Sytuacja bramy południowej nie jest całkowicie pewna. Prawdopodobnie znajdowała się u wylotu ul. Krakowskiej, tj. nie przy zamku, lecz bardziej na wschód. Nad rzekę, w kierunku zachodnim wyprowadzała trzecia brama o lokalnym znaczeniu, nie wiadomo czy pierwotna. Bramy mieściły się w prostokątnych wieżach, północna miała przedbramie zakończone mostem zwodzonym. Zewnętrzne wzmocnienie obwarowań stanowiła fosa.
Stan obecny
Obwarowania w Brześciu nie zachowały się do czasów współczesnych, nie licząc reliktów muru w północno – zachodniej części miasta. Wzniesiony z cegły na fundamencie z kamieni polnych ma około 1 metra grubości i nosi ślady licznych reperacji oraz przemurowań. Nie zachowało się jego pierwotne zwieńczenie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.