Historia
Zamek w Bratianie powstał w latach 1340-1360 jako siedziba krzyżackiego wójta, podległego komturstwu w Malborku. Pierwsza udokumentowana wzmianka o zamku pochodzi z 1343 roku, kiedy to miało na nim miejsce spotkanie książąt mazowieckich Ziemowita II i Bolesława III z wielkim mistrzem Ludolfem Königiem, w sprawie wytyczenia granicy między Mazowszem a państwem zakonnym.
W latach 1348-1353 w Bratianie przebywał wielki mistrz Henryk Dusemer, który po złożeniu urzędu spędzał na zamku ostatnie lata życia. W Bratianie odbyła się także ostatnia przed bitwą pod Grunwaldem narada najwyższych dostojników Zakonu, a trzy dni przed nią, po przejściu armii polskiej spod Kurzętnika pod Bratianem, po wzniesionych tu dwunastu mostach przeprawiła się przez Drwęcę armia krzyżacka. Po bitwie grunwaldzkiej zamek został zajęty bez walki przez rycerza Jana Kretkowskiego, lecz w związku z podpisaniem pokoju toruńskiego w 1411 roku powrócił w ręce krzyżackie. Ponownie na krótko Bratian znalazł się w rękach polskich w czasie wojny głodowej w 1414 roku, a następnie w lutym 1454 roku, kiedy to został zdobyty dzięki pomocy mieszczan z Lubawy. We wrześniu dowództwo nad garnizonem przejął polski rycerz Ramszo Krzykowski, który w Bratianie pozostawił garnizon, a sam udał się na sejm do Piotrkowa. W tym czasie zamek obległy wojska zaciężne zakonu krzyżackiego pod dowództwem Tomasza Seidlitza z Nowego Miasta Lubawskiego. Według kronikarza Jana Długosza warownia padła na początku 1455 roku na skutek przekupstwa. Choć Bratian pozostał w rękach krzyżackich do końca wojny, to drugi pokój toruński w 1466 roku przyznał zamek Polsce. Stał się on wówczas siedzibą starostów, którymi byli między innymi przedstawiciele rodów czapskich, Działyńskich, czy Knyszyńskich.
Zamek podupadł w XVII i XVIII stuleciu, choć w źródłach pisanych nie odnotowano żadnych jego oblężeń, ostrzałów lub innych celowych zniszczeń. W okresie rządów pruskich w końcu XVIII wieku przeszedł w ręce prywatne i do początku XIX wieku został rozebrany, a na jego miejscu postawiono młyn wodny.
Architektura
Zamek został wzniesiony pośród wód rzeki Drwęcy i Welu. Zbudowany był z cegły na podstawie kamiennej na regularnym planie zbliżonym do kwadratu, z wewnętrznym dziedzińcem. W narożu północno – zachodnim umieszczono wieżę, okrągłą na dole, wyżej zaś wieloboczną. Przy kurtynie północnej znajdował się główny, murowany dom zamkowy w którym usytuowana była kaplica. Do kurtyny wschodniej przylegał podpiwniczony budynek o murowanym przyziemiu i szkieletowych górnych kondygnacjach. Natomiast przy kurtynie zachodniej umieszczono budynki kuchni, browaru i piekarni. Wjazd prowadził od południa przez fosę. Od południa i zachodu znajdowało się rozległe przedzamcze otoczone murem z prawdopodobnie dwiema okrągłymi basztami i budynkiem bramnym. Część przedzamcza była wydzielona na wyspie, a na jej terenie znajdowała się między innymi stodoła.
Stan obecny
Zamek w Bratianie nie zachował się do naszych czasów, jego miejsce wyznacza jedynie słabo widoczny pagórek z kilkumetrowym szczątkiem kamiennego muru i reliktami cylindrycznej baszty przedzamcza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Löbau, red. J.Heise, Danzig 1895.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Sypek A., Sypek R., Zamki i obiekty warowne od Malborka do Torunia, Warszawa 2004.
Wasik B., Budownictwo zamkowe na ziemi chełmińskiej od XIII do XV wieku, Toruń 2016.