Historia
Kościół w Borętach (Borenthe, Barendt) zbudowany został po 1321 roku, kiedy to lokowana została przez wielkiego komtura Wernera von Orseln wieś, a wraz z nią uposażona została czterema włókami ziemi parafia. W XV wieku kościół powiększono o murowaną nawę, a następnie o wieżę, być może dobudowaną już w XVI stuleciu. Faza XV-wieczna budowy musiała się zmieścić w okresie od około 1420 do 1450, a więc w czasie między intensywnie prowadzonymi działaniami wojennymi. Nowożytne naprawy odnotowane zostały w 1742 roku oraz w 1805 roki, gdy dobudowana miała zostać kruchta. W trakcie II wojny światowej kościół spłonął, po czym został pozostawiony w stanie ruiny.
Architektura
Kościół utworzony został z wielobocznie zamkniętego prezbiterium i prostokątnej zakrystii po jego północnej stronie, które były najstarszymi częściami budowli. W kolejnym etapie, prawdopodobnie na miejscu starszej, drewnianej lub szachulcowej konstrukcji, od zachodu dostawiony został jednonawowy korpus (10,7 x 12,6 metra), któremu nietypowo nadano szerokość równą prezbiterium i zakrystii razem wziętych, z dużo grubszą ścianą północną (być może później przebudowywaną). Nad zakrystią nadbudowano wówczas piętro z emporą, a cały budynek przykryto jednolitym dachem dwuspadowym z częścią wielopołaciową nad wschodnim zamknięciem prezbiterium.
Po stronie zachodniej nawy prawdopodobnie pierwotnie usytuowana była drewniana wieża. Po ukończeniu prac nad korpusem, dostawiona została niesymetrycznie (z lekkim odchyleniem od osi ku północy) nowa, czworoboczna wieża (7,2 x 7,9 metra), utworzona z murowanej podstawy i drewnianej górnej partii. Nadano jej formę typową dla regionu Żuław ze zwężającymi się ku górze ścianami zakończonymi ośmioboczną izbicą i ostrosłupową iglicą.
Zewnętrzne elewacje kościoła św. Katarzyny opięte zostały przyporami, ukośnie położonymi w narożnikach, gęściej rozmieszczonymi w części prezbiterialnej. Pomiędzy nimi przebito ostrołuczne okna, uformowane podobnie jak portal południowy i zachodni w wieży bez użycia ceglanych kształtek. Jedynie w części prezbiterialnej kościoła pod okapem dachu utworzono ozdobny fryz z arkadek wypełnionych trójliśćmi. Północna ściana nawy i zakrystii, co częste w okresie średniowiecza, nie otrzymała żadnych okien, przypuszczalnie ze względów symbolicznych (kojarzenie strony północnej z siłami zła) lub praktycznych (ochrona przed upałami, mała ilość światła od północy).
Stan obecny
Kościół znajduje się dziś w stanie tzw. trwałej ruiny. Widoczne są mury obwodowe prezbiterium, zakrystii, nawy i przyziemia wieży, przepadły wszystkie elementy drewniane, włącznie z więźbą dachową, zadaszeniem i wieżą, usunięta została również nowożytna kruchta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.