Historia
Bodzentyn został lokowany na wykarczowanych gruntach wsi Tarczek, przez biskupa Jana Bodzantę herbu Poraj w latach 1348-1355. Mury obronne Bodzentyna zostały wzniesione w latach 1367-1378. Inwestorem obwarowań był biskup Florian Mokrski, a zapewne i późniejsze przebudowy finansowali głównie właściciele miasta – biskupi krakowscy. W pierwszym etapie budowy obwód fortyfikacji nie został zapewne zamknięty. Prace rozpoczęto niewątpliwie od pozbawionej naturalnej obrony strony wschodniej, prowadząc je następnie od północy i południa.
Rozbudowa obwarowań miejskich doprowadziła do powiązania i zamknięcia wspólnym pierścieniem fortyfikacji miasta i przebudowanego zamku. Być może główne roboty wykonano w drugiej połowie XV wieku w okresie poważnych inwestycji w mieście. Prace modernizacyjne objęły także istniejące już partie murów miejskich.
W ciągu XIX wieku mury uległy dewastacji i częściowej rozbiórce. Jeszcze w 1789 roku wzmiankowane były wszystkie trzy bramy miejskie, ale zwracano już uwagę na zły stan murów obronnych. Rozbiórka bram nastąpiła zapewne w pierwszej połowie XIX wieku, wiadomo, że w 1836 roku rozebrano bramę Opatowską. Około 1850 roku obwarowania były poważnie zrujnowane i częściowo obudowane.
Architektura
Miasto usytuowano na terenie o naturalnych cechach obronnych. Od zachodu i północy osłaniały go wyniosłe skarpy nad rzeką Psarką, a ponadto stawy rozłożone wśród podmokłych łąk. Od południa ukształtowany był stosunkowo wysoki stok ze skarpami. Jedynie od strony wschodniej równy teren pozostawiał dużą ilość miejsca na doprowadzenie drogi łączącej bramę miejską z głównym traktem. W planie miasto miało kształt zbliżony do owalu, od zachodu sąsiadującego z zamkiem biskupim i jego podzamczem.
Mur obronny w Bodzentynie wzniesiono z kamienia łamanego, z charakterystycznymi warstwami wyrównawczymi co 1,5-1,6 metra grubości. Sądząc z zachowanych fragmentów oraz archiwalnych rysunków kurtyny mierzyły nie mniej niż 7 metrów wysokości. Rodzaj zwieńczenia nie jest niestety znany, ale zapewne posiadał chodnik straży chroniony krenelażem ze względu na brak lub niewielką ilość baszt. Niezbyt duża grubość kurtyn sprawiała, iż chodnik straży mógł być poszerzany drewnianym gankiem. Całkowita długość obwodu wynosiła około 1200 metrów.
Nie wiadomo, czy pierwotnie obwarowania miejskie wzmocnione były systemem baszt (być może szczątek muru w północno – wschodnim narożniku miasta jest pozostałością baszty). Niewątpliwie natomiast w późniejszym czasie istniała przynajmniej jedna baszta od południa, której ostateczny kształt nadała przebudowa z przełomu XV i XVI wieku. Miała ona czworoboczną w planie podstawę oraz cylindryczną nadbudowę. Kolejna, mała, prostokątna basztka z przełomu XV i XVI wieku znajdowała się w południowo – zachodnim rogu przedzamcza.
Bodzentyn miał dwie bramy miejskie: od wschodu Opatowską, czyli Sandomierską, a od południa Krakowską. Ulice wylotowe do obu bram prowadziły z rynku, na przedłużeniu północnej i zachodniej jego pierzei. O wyglądzie architektonicznym bram nic nie wiadomo. Brama Opatowska miała przedbramie, zapewne późniejszego pochodzenia. Trzecia brama, Zamkowa, czyli Senatorska nie miała charakteru bramy miejskiej i prowadziła z miasta do zamku. Pierwotnie, w średniowieczu była konstrukcji drewnianej (została wymurowana dopiero w 1673 roku jako obiekt zamykany, ale nie obronny).
Stan obecny
W północnej części miasta, na wysokości kościoła, zachował się przeszło stumetrowy (z przerwami) odcinek muru obronnego. Bardziej na wschód, znajduje się trzydziestometrowy fragment muru ze zniszczonym licem zewnętrznym, o wysokości od zewnątrz 2,5 metra, stanowiący obecnie w całości mur oporowy. Od południa istnieje czterdziestometrowy odcinek o obecnej wysokości 3-4 metry. Z muru dzielącego zamek i miasto zachowały się dwa dłuższe fragmenty. Południowy, od strony przedzamcza, o podobnej strukturze co mur miejski, ma grubość 0,8 metra.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Brykowska M., Bodzentyn – miasto i jego architektura w dziejach i w krajobrazie [w:] Dziedzictwo kulturowe Bodzentyna, Kielce 2021.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.