Historia
Parafię w Bodzentynie erygował w 1355 roku biskup krakowski Bodzenta z Jankowic. Funkcjonować miała ona przy kościele ufundowanym przez biskupa Bodzentę, a następnie przy kościele pod wezwaniem św. Krzyża, powstałym z fundacji biskupa Jana Radlicy około 1380 roku. Ten XIV-wieczny kościół, być może jeszcze konstrukcji drewnianej, zniszczony został przez pożar w pierwszej połowie XV wieku. Na jego miejscu kardynał i biskup krakowski Zbigniew Oleśnicki ufundował murowany, gotycki kościół Wniebowzięcia NMP i św. Stanisława. Budowę nowej, okazałej świątyni rozpoczęto w 1440 roku, a zakończono w 1452 roku, kiedy to Zbigniew Oleśnicki przeprowadził konsekrację budowli.
W pierwszej połowie XVII wieku miała miejsce pierwsza duża przebudowa kościoła. Obniżeniu uległ dach, a okna nawy głównej zamurowano. Założono też nowożytne sklepienia nad nawą główną, bocznymi i prezbiterium. Następnie kościół remontowano po pożarze jaki nawiedził Bodzentyn w 1796 roku. Kolejne prace renowacyjne przeprowadzono w 1853 roku oraz w pierwszej ćwierci XX wieku, po pożarze z 1917 roku który zniszczył większość miasta.
Architektura
Kościół wzniesiono jako pokaźną, gotycką budowlę w typie bazyliki, orientowaną na linii wschód – zachód, wybudowaną z cegły, przy wykorzystaniu kamiennych ciosów do utworzenia detali architektonicznych. Składał się on z trójnawowego i czteroprzęsłowego korpusu oraz trójprzęsłowego, zamkniętego na wschodzie trójbocznie prezbiterium. Przy północnej stronie prezbiterium usytuowana została zakrystia i skarbiec a przy korpusie od południa kruchta. Cała budowla osiągnęła około 51 metrów długości oraz 24,8 metra szerokości w korpusie nawowym.
Mury kościoła opięte zostały przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem, między którymi umieszczono ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna. Wejścia osadzone zostały w ostrołukowych, profilowanych portalach z piaskowca. Główne wejście zlokalizowane na osi nawy głównej wiodło od zachodu, kolejne od południa poprzez kruchtę. Portal ostrołuczny wiódł też do skarbca, natomiast do zakrystii prowadził portal schodkowy, zdobiony laskowaniem.
Wewnątrz korpusu nawy boczne otwarte zostały do nawy głównej czterema parami wielkich arkad o ostrołucznych zamknięciach, rozpiętych pomiędzy czworobocznymi filarami. Do filarów od strony naw bocznych dostawiono przypory, a przy ścianie zachodniej korpusu w grubości muru osadzono dwie spiralne klatki schodowe prowadzące na poddasze. Nad nawami oraz prezbiterium w średniowieczu prawdopodobnie nie założono sklepień, jedynie drewniane stropy. Tylko zakrystię i skarbiec zwieńczono sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, osadzonymi na wspornikach z herbem Dębno.
Stan obecny
Kościół zachował uzyskany w okresie gotyku układ przestrzenny, a także w większości bryłę, choć obniżeniu uległ poziom dachu, przez co zamurowane zostały okna nawy głównej, a budowla utraciła pierwotną smukłość. Sklepienia we wnętrzu nawy głównej, naw bocznych i prezbiterium kościoła mają dziś formy późnorenesansowe, gotyckie zachowały się jedynie w zakrystii i skarbcu. Łącznie zachowało się też pięć gotyckich portali. Spośród średniowiecznego wyposażenia w zakończeniu południowej nawy widoczna jest późnogotycka chrzcielnica z 1492 roku, wykonana z piaskowca o przekroju ośmiokątnym. Gotyckim zabytkiem jest także datowana na około 1430 rok rzeźba tzw. Pięknej Madonny i tryptyk bodzentyński wykonany w 1508 roku. W kruchcie znajduje się cenna płaskorzeźbiona tablica erekcyjna z 1452 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M. Arszyński, T. Mroczko, Warszawa 1995.
Jardel A., Kościół parafialny pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Świętego Stanisława biskupa i męczennika w Bodzentynie, „Prace historyczno – archiwalne”, tom XV, Rzeszów 2005.
Poniewozik L., Średniowieczny kościół i parafia w Bodzentynie [w:] Bodzentyn. Studia z dziejów miasta, Kielce 2005.