Historia
Bochotnicę po raz pierwszy wymieniają źródła pisane w 1317 roku. Sam zamek został zbudowany prawdopodobnie około połowy XIV wieku przez rodzinę Firlejów, po najeździe Tatarów na Lubelszczyznę w 1341 roku, choć mógł on stanąć na miejscu starszej drewniano – ziemnej budowli obronnej, pochodzącej jeszcze z końca XIII wieku. Jej powstanie mogło mieć związek z funkcjonującym w Bochotnicy w średniowieczu lądowym szlakiem o kierunku na linii wschód – zachód, przebiegającym w bezpośrednim sąsiedztwie przeprawy na Wiśle przy ujściu do niej rzeki Bystrej. Tak dogodne położenie musiało wpłynąć na wykształcenie miejsca obsługi, postoju i popasu dla podróżnych, a być może także i strzegących je obwarowań.
Zamek Firlejów po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1368 roku. Następnie został wymieniony w 1399 roku, kiedy to Jan z Bejsc sprzedał wieś wraz z już istniejącym zamkiem Klemensowi Kurowskiemu. Położony na górującym nad okolicą wyniesieniu o trudno dostępnych zboczach, zamek przez około półtorej wieku służył swoim właścicielom jako ośrodek administracyjny i obronna siedziba, strzegąca okolicznych dóbr i szlaku komunikacyjnego. W drugiej połowie XV wieku, gdy przeszedł w ręce awanturniczej Katarzyny Zbąskiej, wykorzystywany był także jako miejsce schronienia dla rabusiów przeprowadzających napady na okolicznych drogach.
Na przełomie XV i XVI wieku zamek znajdował się w rękach syna Katarzyny Zbąskiej i Jana Oleśnickiego, Jana Bochotnickiego, wojewody lubelskiego, któremu przypisuje się późnogotycką rozbudowę zamku. Pomimo tego już w 1585 roku opisywany był jako tak zniszczony, że grożący ruiną. Przyczyną takiego stanu mogły być często następujące zmiany właścicieli po bezpotomnej śmierci Jana Bochotnickiego w 1532 roku, oraz brak możliwości dalszej rozbudowy zamku i dostosowania go do zmieniających się nowożytnych potrzeb z powodu szczupłości miejsca na wzgórzu. Nie wiadomo kiedy dokładnie zamek został ostatecznie opuszczony, lecz w czasach gdy zaczęto tworzyć pierwsze jego rysunki, był już zaawansowaną ruiną. Dzieła zniszczenia dopełniło osuwanie się w XIX wieku północnego i wschodniego zbocza góry zamkowej.
Architektura
Zamek usytuowano na wysokim na ponad 70 metrów wyniesieniu, przy południowej krawędzi doliny Bystrej. Od wschodu i zachodu wzgórze zamkowe otaczały wąwozy, od południa zaś sztucznie wykopana sucha fosa, oddzielająca cypel od reszty wysoczyzny. Dodatkowo po stronie wschodniej i północno – wschodniej uformowane były obwarowania ziemne związane z poprzedzającym zamek gródkiem.
W pierwszej fazie przypadającej na połowę XIV wieku wzniesiono z miejscowego kamienia bezwieżowy zamek z murami obwodowymi na planie wydłużonego wieloboku. Na dziedzińcu wzdłuż północnego odcinka murów usytuowany został jednotraktowy budynek mieszkalny o szerokości około 6 metrów, natomiast wjazd znajdował się po przeciwnej stronie, w południowym odcinku muru. Bramę zapewne poprzedzał most zwodzony nad suchą fosą. Budynek północny podzielony był na poziomie przyziemia na trzy pomieszczenia. W środkowym z nich znajdowało się jedno wspólne wejście zewnętrzne, które ujęto w kamienny portal. Każda z izb zaopatrzona była w niewielkie okna, pierwotnie obrzeżone kamiennymi ościeżami.
W drugiej fazie przypadającej na przełom XV i XVI wieku wzniesiono z kamienia i cegły drugi dom mieszkalny posiadający trzy kondygnacje. Usytuowano go wzdłuż południowej kurtyny muru, przez co nową bramę wjazdową umieścić trzeba było w południowo – zachodnim narożniku. Została ona w tym celu mocno wysunięta poza pierwotny obwód murów i poprzedzona drewnianym mostem przerzuconym ponad przekopem. Budynek południowy podzielony był w przyziemiu na dwa pomieszczenia, przy czym każde z nich posiadało odrębne wejścia przez kamienne portale od strony dziedzińca zamkowego. Powyżej znajdowały się jeszcze co najmniej dwie kondygnacje. Ich wysokość, jak sugeruje układ okien, nie była jednakowa. Najprawdopodobniej na drugiej kondygnacji, w części budynku przylegającej do bramy, znajdowało się jakieś pomieszczenie o specjalnym przeznaczeniu, kaplica lub komnata reprezentacyjna. Wskazywać na to miała jej duża wysokość, sklepienie (z którego częściowo zachowało się żebro) oraz fragmenty dekoracji w postaci arkadek w górnej części prawego ościeża otworu okiennego. Pomieszczenia trzeciej, najwyższej kondygnacji budynku południowego nie były sklepione i posiadały mniejsze znaczenie.
Stan obecny
Obecnie zamek w Bochotnicy to malowniczo usytuowana ruina, która niestety niewiele mówi o jego oryginalnym wyglądzie. Ocalały tylko dwa fragmenty murów, mianowicie skrzydło południowe z otworami okiennymi i relikty starszej części północnej. Teren zamku jest dziś trudno dostępny z uwagi na drzewa i krzewy porastające zbocza wzgórza a także dawny dziedziniec.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lasek P., Obronne siedziby rycerskie i możnowładcze w czasach Kazimierza Wielkiego [w:] Wielkie murowanie. Zamki w Polsce za Kazimierza Wielkiego, red. A.Bocheńska, P. Mrozowski, Warszawa 2019.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Stachyra A., Rycerski zamek w Bochotnicy [w:] Zamki Lubelszczyzny w źródłach archeologicznych, red. E.Banasiewicz-Szykuła, Lublin 2015.