Historia
Pierwsza wzmianka o Bobrowie (Bobrofh, Boberow, Boberau), jako o ufortyfikowanej osadzie, odnotowana została w 1222 roku. W 1246 roku Krzyżacy przekazali wieś biskupowi chełmińskiemu, a w 1251 roku, po ustanowieniu kapituły katedralnej, biskup Heidenryk przekazał jej pieniądze i majątek w Bobrowie (130 włók ziemi), pod warunkiem wybudowania tam kościoła.
Wzniesiony po połowie XIII wieku niewielki kościół św. Jakuba, rozbudowano około drugiej ćwierci XIV wieku. Przebudowana została wówczas przy znacznie grubszych murach stara nawa, wzniesiono prezbiterium i zakrystię. W 1324 roku odnotowana została pierwsza wzmianka o bobrowskim księdzu (Arnoldusie).
Nie przekazano w źródłach pisanych, by kościół poniósł jakieś szkody w trakcie wojen polsko – krzyżackich i późniejszych polsko – szwedzkich. W pierwszej połowie XVII wieku dobudowana do niego została wieża, a w okresie baroku zbudowana (lub gruntownie przebudowana) kruchta. Remonty kościoła prowadzono w latach 1896, 1927 i 1959.
Architektura
Kościół wybudowany został z cegły układanej w wątku gotyckim (częściowo nieregularnym w dolnych partiach strony północnej), na niskim cokole z głazów narzutowych. Z kamienia wymurowana została też najstarsza ściana zachodnia nawy do wysokości okapu. W partiach ceglanych wykorzystywana była zendrówka (cegła ceramiczna wypalona do granicy zeszklenia) z której na elewacjach zakrystii ułożono romboidalne wzory.
Kościół średniowieczny składał się z krótkiego, jednonawowego korpusu o wymiarach 13,1 x 9,8 metrów, niższego, zwartego, wielobocznie zamkniętego na wschodzie prezbiterium o wymiarach 8,6 x 7,3 metra i zakrystii po stronie północnej. Wschodnia część nawy wraz z prezbiterium i zakrystią wzniesiona została w trakcie przebudowy z XIV wieku, kiedy to mury znacznie pogrubiono, tworząc je masywne do połowy wysokości, a następnie zwężając, zarówno od wnętrza jak i na zewnątrz. Być może w okresie gotyku południowe wejście do nawy poprzedzone było kruchtą.
Narożniki zachodnie nawy oraz prezbiterium zostały wzmocnione uskokowymi przyporami. Ponadto w prezbiterium i części nawy, jak wspomniano powyżej, w połowie wysokości, na poziomie uskoku przypór, mur cofnięto tworząc odsadzkowy gzyms podokienny. Okna zamknięto ostrołucznie i osadzono w uskokowych ościeżach, przy czym południowe w prezbiterium oflankowano dwoma szerokimi, ostrołucznymi blendami (obydwie umieszczono powyżej odsadzki gzymsu). Północna ściana nawy pierwotnie była pozbawiona okien, ozdobiono ją natomiast wysokimi, ostrołucznymi blendami. Trzy z nich sięgnęły cokołu, ale czwarta osadzona została na gzymsie, co wskazywałoby na zmianę planów budowlanych. Stosunkowo niska zakrystia pozbawiona była elementów dekoracyjnych za wyjątkiem wzorów z zendrówek.
Wejście do kościoła wiodło tradycyjnie, od strony południowej, przez portal osadzony w ścianie nawy, która przykryta była drewnianym stropem. W prezbiterium prawdopodobnie było założone lub przynajmniej planowane sklepienie (na co wskazywałyby przypory oraz otwór w ścianie między nawą a prezbiterium, dostępny znad sklepienia), krzyżowo przesklepiono też zakrystię. Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną arkadą tęczy.
Stan obecny
Średniowiecznymi elementami kościoła są dziś nawa, prezbiterium i zakrystia. Wieża, choć częściowo naśladuje formy gotyckie, jest efektem prac z okresu nowożytnego. Podobnie kruchtę dobudowano w okresie baroku, ale w górnej kontynuacji jej bocznych ścian zachowały się jeszcze ślady budowli średniowiecznego poprzednika. Okna zachowały pierwotne formy, jedynie od północy przebite zostały nowożytne otwory. Kościół jest dziś prawdopodobnie jednym z najstarszych obiektów sakralnych w regionie brodnickim, ciekawym zwłaszcza ze względu na widoczne zmiany wprowadzone przez przebudowę z XIV wieku (zwłaszcza w ścianie północnej). Na uwagę zasługuje także napis wyryty na zewnętrznej elewacji prezbiterium, który można odczytać jako: S[ankt] Ja[ko]p [Bob]rowo MEZ Ecle[sia]. MEZ jest prawdopodobnie niepełną datą 132?
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Strasburg, red. J.Heise, Danzig 1891.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.