Historia
W 1366 roku król Kazimierz Wielki nadał las Blizne celem założenia wsi na prawie magdeburskim, jednocześnie przeznaczając dwa łany ziemi na uposażenie miejscowego kościoła. W 1402 roku potwierdzono sprzedaż osady biskupowi przemyskiemu Maciejowi zwanemu Janina, ale już w 1406 roku miała miejsce ponowna lokacja wsi Blizne, gdy król Władysław Jagiełło ponownie uposażył kościół dwoma łanami.
Gotycki kościół Wszystkich Świętych w Bliznem wzniesiono w drugiej połowie XV wieku, natomiast jego wieża wzmiankowana była po raz pierwszy w dokumentach wizytacyjnych biskupa przemyskiego z 1646 roku. Stanowiła doskonały punkt obserwacyjny, dlatego być może powstała z powodu najazdu tatarskiego na ziemie sanockie w 1624 roku. Usytuowanie jej przy głównym wejściu do świątyni dawało dodatkowe zabezpieczenie wnętrza kościoła, który w czasie zbrojnego najazdu był miejscem schronienia mieszkańców wsi.
W 1745 roku do kościoła dobudowana została kruchta południowa, powiększona zakrystia, rozebrano natomiast podcienia. W 1841, 1906 i 1927 roku przeprowadzono renowację kościoła, ponowioną w trakcie gruntownych prac konserwatorskich w latach 1964-1971. W ich trakcie odsłonięto gotyckie i nowożytne polichromie ścienne.
Architektura
Kościół w całości wzniesiono z ociosanych bierwion jodłowych, połączonych na zrąb, położonych na dębowej podwalinie. Sposób łączenia wieńców w narożach był zróżnicowany, ale połączeniom tym towarzyszył zawsze tzw. kryty czop, czyli element usztywniający dodatkowo samo wiązanie. Był to podstawowy czynnik wyróżniający wczesnośredniowieczną, prymitywną konstrukcję od stosowanej przez zawodowych cieśli z okresu dojrzałego gotyku. Zgodnie z obowiązującym wówczas schematem świątynia składa się z jednej nawy na rzucie zbliżonym do kwadratu i węższego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium z dostawioną do niego od strony północnej prostokątną zakrystią. Wieżę o trzech kondygnacjach, która dobudowana została nieco później po stronie zachodniej, zbudowano w konstrukcji słupowo-ramowej. Wzmocniona została licznymi zastrzałami i zwieńczona wydatną izbicą.
Nawa i prezbiterium kościoła nakryte zostały jednym dwuspadowym dachem o niezwykle mocnej konstrukcji więźby, tzw. storczykowej, która umożliwiła utworzenie jednej, wspólnej kalenicy dla nawy i prezbiterium, a w rezultacie zespoliła dwa człony kościoła stwarzając zwartą bryłę. W kościele w Blizne więźbę storczykową usztywniono dodatkowo wzdłużnie i wzmocniono krzyżami św. Andrzeja (symetrycznie skrzyżowanymi zastrzałami), zastosowanymi ze względu na wyjątkowo dużą kubaturę w dwóch kondygnacjach. W systemie konstrukcyjnym więźby dachowej znaczną rolę odgrywały również zaczepy, czyli elementy zabezpieczające przed zsunięciem się konstrukcji więzów krokwiowych. Były to pionowe bierwiona zakończone czopem przytrzymywanym przez drewniany kołek. Kołek ten przechodził na wskroś przez belkę i czop.
Decydującą rolę w konstrukcji kościoła odgrywał tzw. system więźbowo – zaskrzynieniowy. W średniowiecznym kościele małopolskim rozstaw poszczególnych kozłów krokwiowych więźby storczykowej dostosowywany był do szerokości prezbiterium, a spodnie belki więzara, (czyli zarazem belki stropowe), wsparte były w prezbiterium na ostatnim wieńcu ścian. W tej sytuacji boczne, szersze części nawy nie dawały oparcia więźbie, wykonywano więc dwa zabiegi konstrukcyjne, polegające na przedłużeniu górnych partii ścian prezbiterium na nawę, aż do ściany zachodniej kościoła oraz obniżano wysokość bocznych ścian nawy. W ten sposób na przedłużonych na nawę belkach ścian prezbiterium uzyskiwano oparcie dla więźby nad nawą, a nad jej bocznymi ścianami odpowiedni spadek, umożliwiający przykrycie tych szerszych części przedłużonymi połaciami dachu głównego lub osobnymi daszkami pulpitowymi. Wewnątrz kościoła boczne, szersze od prezbiterium części nawy robiły wrażenie jakby były przykryte obniżonym stropem (wyglądając jak zawieszona skrzynia od której konstrukcja przyjęła nazwę).
Do kościoła prowadziły dwa wejścia, powiększane z upływem czasu: główne w ścianie zachodniej i drugie w ścianie południowej. Trzeci portal, zamknięty łukiem w ośli grzbiet, wiódł z prezbiterium do zakrystii. W myśl średniowiecznej tradycji okna umiejscowiono od strony południowej (wyjątkiem jedno okno we wschodniej ścianie apsydy prezbiterialnej i dwa niewielkie w ścianie zachodniej). Ich ościeża sfazowano a niektóre zamknięto łukami w ośle grzbiety. Wnętrze prezbiterium i nawy kościoła pokryto w 1549 roku polichromią. Obie te części rozdzielone zostały ostrołuczną arkadą, fazowaną podobnie jak belki zaskrzynień oraz krokwie.
Stan obecny
Kościół w Bliznem jako jeden z najcenniejszych obiektów drewnianej architektury sakralnej w Polsce został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Udostępniony jest do zwiedzania w okresie kwiecień – październik od poniedziałku do piątku w godzinach od 9.00 do 17.00, w soboty od 10.00 do 16.00, w niedziele od 12.00 do 15.00. Zwiedzanie wewnątrz możliwe jest tylko pod opieką miejscowego przewodnika.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, Warszawa 1995.
Brykowski R., Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, Warszawa 1981.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.