Historia
Najstarsze osadnictwo w jaskiniach pod górą Birów związane było z ludnością kultury pucharów lejkowatych i kultury ceramiki sznurowej z epoki neolitu. W okresie brązu i początkach epoki żelaza na górze powstała osada o silnych naturalnych walorach obronnych, związana z ludnością kultury łużyckiej. Po jej zaniku około 600-500 roku p.n.e., rozwinęła się osada z późnego okresu wpływów rzymskich, reprezentowana przez kulturę przeworską z około III-IV wieku n.e. Następnie ciągłość osadniczą kontynuowali od VIII wieku Słowianie, którzy w XIII wieku obwarowali szczyt góry wałami kamienno – gliniano – ziemnymi. Gród ten spalony został w pierwszej połowie XIV wieku, co prawdopodobnie miało związek z walkami toczonymi między Władysławem Łokietkiem a królem czeskim, Wacławem II. Nie został już więcej odbudowany, natomiast osadnictwo zaczęło rozwijać się na terenie Podzamcza i Ogrodzieńca.
Architektura
Osadę łużycką a następnie słowiański gród usytuowano na wzniesieniu, którego centralna, płaska część o wymiarach około 100 x 50 metrów graniczyła ze skalnymi ostańcami po stronie północnej i południowej, a od północnego – zachodu ze stromymi skarpami. Tak uformowany teren jedyne w miarę dogodne podejście pozostawiał na południowym – wschodzie, choć i tam ścieżka wejściowa pokonywać musiała wysoki stok.
Osada zbudowana przez przedstawicieli kultury łużyckiej składała się ze stosunkowo licznych domostw o konstrukcji słupowej, nie odnaleziono natomiast żadnych śladów po budowlach obronnych, palisadach lub obwałowaniach. Być może ówcześni mieszkańcy uznali że wystarczającym zabezpieczeniem są naturalne warunki terenu lub też późniejsze prace przyczyniły się do zatarcia śladów po najstarszych obwarowaniach.
Słowianie zdecydowali się na ufortyfikowanie góry od strony północno – zachodniej kilkoma odcinkami obwałowań o konstrukcji kamienno – drewnianej wzmocnionej gliną, a także od strony wschodniej murem kamiennym na zaprawie wapiennej. Uzupełniono w ten sposób naturalne ściany tworzone przez ostańce skalne, przy czym największą uwagę zwrócono na stronę z najłagodniejszym nachyleniem terenu.
Stan obecny
Obecnie na Górze Birów znajduje się rekonstrukcja grodu średniowiecznego, która niestety nie oddaje rzeczywistego wyglądu dawnych umocnień. Zastrzeżenia budzi między innymi wygląd chaty, umiejscowienie głównej bramy czy wieża strażnicza. Warto mieć nadziej, iż przynajmniej niektóre z tych elementów zostaną w przyszłości poprawione. U stóp góry znajduje się cmentarzysko kurhanowe oraz jaskinie stanowiące siedziby pierwszych mieszkańców.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cyrek K., Muzolf B., Madeyska T., Podzamcze, „Góra Birów”, gm. Ogrodzieniec, woj. katowickie, „Informator Archeologiczny”, badania 26, 4-5, 1992.
Sypek R., Zamki i obiekty warowne Jury Krakowsko-Częstochowskiej, Warszawa 2003.