Historia
Parafię w Binarowej erygowano w XIV wieku. Najdalej w XV stuleciu funkcjonował na jej terenie pierwszy kościół, na miejscu którego około 1500 roku wzniesiono późnogotycki kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła. W 1596 roku dostawiono do jego nawy wieżę, a na początku XVII wieku kościół otoczono sobotami i wzniesiono na dachu nawy wieżyczkę na sygnaturkę. W latach 1641-1650 przekształcono chór muzyczny, powiększono okna i wykonano nową polichromię wnętrza. Dobudowano także kaplicę Aniołów Stróżów. W 1898 roku rozbudowie uległo przyziemie wieży, zaś korpus podzielono słupami na trzy nawy. W 1908 roku dachy nawy, prezbiterium oraz górne partie wieży pokryto blachą ocynkowaną oraz szalunek gontowy ścian zastąpiono deskowaniem. W latach 1953-1957 przeprowadzono konserwację polichromii. Od lat 90-tych XX stulecia trwały prace mające na celu przywrócenie kościołowi wyglądu sprzed 1908 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został pośrodku wsi, w zakolu przepływającego przez nią strumienia zwanego Sitanka, po północnej stronie traktu z Biecza. Wzniesiony został z drewna jodłowego, jako budowla orientowana względem stron świata, o konstrukcji zrębowej, a więc utworzona bez użycia gwoździ, ze ścianami składającymi się z ułożonych poziomo wieńców z drewnianych belek, które połączono w narożach. Dodatkowo od strony zewnętrznej ściany kościoła pokryto gontem. Całość budowli posadowiono na kamiennym fundamencie, a przykościelny cmentarz ogrodzono.
Pierwotnie kościół był budowlą jednonawową, o krótkim, prawie kwadratowym korpusie i węższym prezbiterium, zamkniętym po stronie wschodniej trzema ścianami. Po północnej stronie prezbiterium umieszczona została zakrystia. Na późniejszym etapie od zachodu dobudowano wieżę konstrukcji słupowo-ramowej, o ścianach silnie zwężających się ku górze, z nadwieszoną izbicą zwieńczoną hełmem. Nawę i prezbiterium nakryto wspólnym dachem dwuspadowym o jednej kalenicy, ze storczykową więźbą dachową ze wzdłużnym usztywnieniem. Elewacje zewnętrzne pozostawiono z powodu oszalowania gładkie, pozbawione zdobień.
Wnętrze kościoła nakryto stropami płaskimi, w nawie z zaskrzynieniami (przedłużeniami górnych bierwion bocznych ścian prezbiterium, poprowadzonymi przez całą długość nawy). Prezbiterium oddzielono od nawy wydatną fazowaną belką stropową i belką tęczy, wspartą na fazowanych kroksztynach. Oświetlenie kościoła zapewniały okna wycięte od południa i wschodu. Ściana północna nawy zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną najpewniej nie posiadała okien, zaś północna w prezbiterium otrzymała jedynie wejście do zakrystii.
Stan obecny
Kościół w Binarowej jest jednym z najcenniejszych drewnianych późnogotyckich kościołów w Polsce i Europie, dzięki czemu wpisany został na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO. Poszczycić się może między innymi jedną z najstarszych zachowanych drewnianych wież kościelnych. Spośród jego pierwotnego wyposażenia zachował się ołtarz główny z figurą Matki Boskiej z drugiej ćwierci XV wieku, kamienna chrzcielnica z 1522 roku i gotycki dzwon z XV wieku. Na drzwiach zakrystii, południowych w nawie i zachodnich przetrwały późnogotyckie okucia z początku XVI wieku. Wnętrze zdobi w środku polichromia z XVI i XVII wieku, ukazująca sceny z Nowego Testamentu oraz widoki ówczesnego Biecza. Zmiany późno nowożytne doprowadziły do powiększenia otworów okiennych, przekształcenia wnętrza korpusu na dwunawowe oraz przebudowy chóru muzycznego. Ponadto od północy odstawiona została kaplica a podstawę wieży powiększono.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. św. Michała Archanioła, M.Czuba, nr 248, Binarowa 1996.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.