Historia
Bierzgłowo (Birglau) po raz pierwszy pojawiło się w źródłach pisanych w 1263 roku. Kościół farny w Bierzgłowie, pierwotnie pod wezwaniem św. Wawrzyńca, powstał około 1300 roku, jako jedna z najstarszych kamiennych budowli sakralnych na terenie państwa krzyżackiego. Pierwsza pisemna wzmianka o nim odnotowana została w roku 1319. W drugiej połowie XVI wieku kościół przejściowo znalazł się w rękach protestantów. Gdy w ramach rekatolizacji powrócił do katolików, utracił już status parafialnego. W 1697 roku opisany został jako zrujnowany. W kolejnych latach został wyremontowany, a w 1769 roku powiększony o drewnianą dzwonnicę. W 1882 roku przeprowadzono gruntowny remont zabytku, w trakcie którego między innymi wzniesiona została zakrystia, a wieża przeniesiona.
Architektura
Kościół wzniesiony zostało jako najprostsza możliwa budowla sakralna, składająca się z salowego, bezwieżowego korpusu, zbudowanego w przeważającej części z kamieni polnych, przy użyciu cegły w portalach okiennych i szczytach. Założony został na planie prostokąta o długości 19,6 metrów i szerokości 11 metrów, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, a także bez przypór wzmacniających mury obwodowe. Po stronie północnej pierwotnie znajdowała się zakrystia.
Kościół przykryto dwuspadowym dachem, opartym przy krótszych bokach na dwóch schodkowych szczytach zdobionych ostrołucznymi blendami. Szczyty te były w zasadzie jedyną formą dekoracji zewnętrznej kościoła, jedynie pod okapem poprowadzono prosty gzyms. Szczyt zachodni oprócz ułożonych piramidalnie blend zwieńczony został małymi blankami pseudokrenelażu.
Do wnętrza kościoła prowadziły dwa ostrołukowe, bogato profilowane portale: zachodni i południowy. Wnętrze kościoła nie zostało przykryte sklepieniem. Oświetlały go od południa trzy ostrołucznie zamknięte okna, a od wschodu pojedyncze uskokowe i profilowane okno na osi, wysunięte w okolice okapu. Strona północna nie została przebita żadnym otworem, pozostawiono ją jako gładką i prostą ścianę.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego pierwotny układ przestrzenny, zakłócony jedynie przez neogotycką zakrystią po stronie południowej. Spośród dwóch szczytów zachodni jest oryginalny, gotycki (ale tylko w dolnej części, górna jest rekonstrukcją), a wschodni neogotycki. Średniowieczne elementy wyposażenia kościoła nie zachowały się.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Thorn, red. J.Heise, Danzig 1889.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom XI, zeszyt 16, powiat toruński, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1972.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.