Historia
Najstarszy kościół w Bierutowie (Bernstadt) został prawdopodobnie wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku, po lokacji miasta na prawie frankońskim z 1266 roku, trzy lata później nazwanego już „civitas Beroldi”, a w 1288 roku „Beroldestadt”. W 1300 roku po raz pierwszy wzmiankowano w źródłach pisanych miejscowego proboszcza, którym był wówczas niejaki Jan, a następnie w 1315 roku odnotowano plebana o imieniu Goszko. W 1337 roku proboszczem miał być kanonik krakowski Stefan Aleksandrowicz, który ufundował w kościele ołtarz.
W czasie panującego w latach 1320 – 1366 księcia Konrada I, Bierutów włączono do księstwa oleśnickiego, ustanawiając na zamku siedzibę zarządców książęcych. Ufundowano też drugi, gotycki już oraz murowany kościół farny, którego budowę rozpoczęto od prezbiterium. W pierwszej połowie XV wieku budowla ta została zniszczona w trakcie najazdu husytów. W trakcie odbudowy, jeszcze w tym samym stuleciu, kościół znacznie powiększono, dobudowując trójnawowy korpus i wieżę. W 1543 roku kościół na fali zwycięskiej reformacji przejęty został przez protestantów, którzy w 1575 roku założyć mieli w nim sklepienia.
Duże zniszczenia budowli przyniósł pożar z 1603 roku, a zwłaszcza pożar miasta z 1659 roku, w trakcie którego zawaleniu uległa część sklepień, wieży i szczyt zachodni. Odbudowa rozpoczęła się w 1661 roku, przy znacznym wsparciu finansowym księcia Sylwiusza Nimroda wirtemberskiego. Dzięki jego pomocy usunięto zniszczenia, a za kolejnego księcia Krystiana Ulryka odbudowano szczyt i wieżę, ponadto ufundowano nowe, barokowe wyposażenie. W 1765 roku kolejny pożar zniszczył górną część wieży i dzwony. W 1886 roku przy kościele prowadzono prace remontowo – budowlane w stylistce neogotyku. Pod koniec drugiej wojny światowej zabytek został zdewastowany i ograbiony, ale nie uszkodzony. Prace renowacyjne prowadzono w latach 1966-1967, w 1969 roku i w latach 80-tych XX wieku.
Architektura
Kościół św. Katarzyny zbudowany został w południowo – wschodniej części miasta lokacyjnego. Usytuowano go w bliskiej odległości od miejskich murów obronnych, mógł więc pełnić funkcje strażnicze. Od strony zachodniej przykościelny cmentarz ograniczy był drogą wiodącą z rynku do bramy Brzeskiej, a od północy kolejną drogą prowadzącą do narożnika placu rynkowego. Na północnym – wschodzie kościół sąsiadował z zamkiem książęcym.
Kościół po odbudowie z XV wieku osiągnął formę orientowanej względem stron świata trójnawowej bazyliki, składającej się z trójprzęsłowego korpusu nawowego oraz czteroprzęsłowego, prostokątnego w planie prezbiterium o szerokości odpowiadającej nawie głównej. W północno – zachodnim narożniku, na miejscu skrajnego przęsła nawy bocznej usytuowana została czworoboczna wieża, a przy wschodniej części ściany południowej prezbiterium dwuprzęsłowa zakrystia. Mury kościoła wzniesiono z łączonej wapienną zaprawą cegły w wątku gotyckim (naprzemiennie układana, zwrócona do lica ściany wozówka i główka).
Cały kościół wzmocniony został od zewnątrz licznymi przyporami, jedynie w prezbiterium we wschodnich narożnikach usytuowanymi pod skosem, a w pozostałych narożach prostopadłymi do siebie. Przy wieży przypory uzyskały bardzo płytkie formy przypominające lizeny. Mury korpusu nawowego opięto gzymsem kapnikowym, prezbiterium natomiast wyróżniono nad przyporami fryzem ząbkowym z ukośnie układanych cegieł. Oświetlenie budowli zapewniły ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna, w prezbiterium wysokie, zapewne pierwotnie wypłonione maswerkami. Główne wejście utworzono na osi zachodniej ściany nawy głównej.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego mury obwodowe XIV-wiecznego prezbiterium oraz XV-wiecznego korpusu nawowego, zakrystii i wieży. Nie posiada żadnych późniejszych aneksów, ale przebudowana została górna partia wieży, szczyty i korona murów. Przekształcono też część okien, przebito nowe, koliste otwory, niestety w XIX wieku wymieniono portale na neogotyckie. Sklepienia oraz wyposażenie wnętrza kościoła pochodzą z czasów nowożytnych. Zachował się gotycki portal łączący prezbiterium z zakrystią.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny p.w. św. Katarzyny, M.Halicka, nr 271, Bierutów 1999.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.