Historia
Kościół w Bieniowie (w 1329 roku Benyn, później Benau) został wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku na miejscu starszej, późnoromańskiej świątyni, pochodzącej z początku XIII stulecia. Być może nie została ona nigdy ukończona, a prace z nieznanych powodów wstrzymano. Następnie rozebrano ją do poziomu fundamentów i wzniesiono nowy, a zarazem większy kościół. W źródłach pisanych po raz pierwszy został on odnotowany w 1346 roku.
W XIV stuleciu przekształcono sklepianie nad prezbiterium. Następnie przed 1481 rokiem nad nawą zastosowano nowe sklepienie późnogotyckie. W tymże roku kościół został konsekrowany przez Jana Bele, który w 1502 roku odnotowany został jako miejscowy pleban. Rozbudowy późnogotyckie obejmowały także wzniesienie wieży i zakrystii.
W okresie reformacji społeczność Bieniowa przeszła na luteranizm, a kościół przekształcony został na zbór protestancki, przez co w latach 20-tych XVI wieku wprowadzono do wnętrza świątyni emporę. W 1760 roku, w trakcie odbudowy po pożarze kościoła, poszerzono otwory okienne oraz wyremontowano wieżę. W okresie tym zmieniono także kształt arkady tęczy na półkolistą. W czasach nowożytnych wzniesiono również przybudówki po północnej stronie nawy.
W takcie działań wojennych z 1945 roku kościół został poważnie zniszczony, zwłaszcza dachy i ściany elewacji południowej. Przejęty przez polską, katolicką ludność został odbudowany przy udziale niemieckich mieszkańców i ponownie konsekrowany w 1948 roku. Kolejne remonty przeprowadzono w latach 70-tych i 90-tych XX wieku. W 2012 roku w trakcie wymiany podłogi, której towarzyszyły badania archeologiczne, odsłonięto relikty starszych posadzek oraz murów fundamentowych późnoromańskiego prezbiterium.
Architektura
Kościół wzniesiono z kamieni narzutowych, w centrum wsi na niewielkim wzniesieniu, które otoczono ogrodzeniem wydzielającym cmentarz. W drugiej połowie XIII wieku osiągnął on formę budowli jednonawowej o wydłużonym korpusie na planie prostokąta wielkości 16,8 x 10 metrów, z węższym, czworobocznym (nieco nieregularnym) prezbiterium o wymiarach 9,6 x 6,6 metra. W XV lub XVI wieku kościół powiększono o niewielką, przykrytą kolebką zakrystię usytuowaną przy północnej ścianie prezbiterium, oraz o wznoszoną w dwóch etapach czworoboczną wieżę przy fasadzie zachodniej nawy.
Pierwotnie kościół posiadał proste zewnętrzne elewacje, nie rozdzielone przyporami, pozbawione zdobień, przeprute jedynie otworami okiennymi i wejściowymi. Okna zapewne były stosunkowo wąskie, obustronnie rozglifione, ostrołuczne bądź lancetowate. Doświetlały wnętrze od południa i wschodu, tradycyjnie nie umieszczono ich w elewacji północnej. Wysokością wyróżniało się wschodnie okno prezbiterium, wcinające się w partię szczytu. Wieżę na najwyższej kondygnacji przepruto z każdej strony dużymi ostrołukowymi, dwudzielnymi przeźroczami.
We wnętrzu prezbiterium w XIV wieku założono dwuprzęsłowe sklepienie krzyżowo – żebrowe, które zastąpiło wcześniejszą drewnianą kolebkę. Sklepienie żebrowe oparto na wspornikach w formie ceramicznych głów męskich. Nawa pierwotnie posiadała płaski drewniany strop, zastąpiony w drugiej połowie XV wieku późnogotyckim sklepieniem sieciowym. Prawdopodobnie z tego powodu w XVI wieku ściany korpusu nawowego wzmocniono od zewnątrz licznymi przyporami, umieszczonymi pomiędzy ostrołukowymi oknami.
Stan obecny
Kościół zachował pierwotny układ przestrzenny, powiększony o późnogotycką zakrystię i wieżę (dobudówki przy nawie od północy są już nowożytne). Zachowały się jedynie fragmenty oryginalnych ostrołukowych otworów: okno wschodnie z powiększonym prześwitem i częściowo okno północne z szeroko rozglifionymi ościeżami i prostym maswerkiem, prawdopodobnie trójlistnym. Na ścianach szczytowych prezbiterium widoczne są półkoliste zarysy po pierwotnej drewnianej kolebce, zastąpionej zachowanym do dziś XIV-wiecznym sklepieniem. Arkada tęczy została przekształcona w okresie baroku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół p.w. Niepokalanego Poczęcia NMP, E.Garbacz, nr 7263, Bieniów 1997.
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku (miejscowości S-Ż) i na Łużycach, Wrocław 1994.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.